Naam-nummer-controle bij bankoverschrijvingen

Bij het naderen van de definitieve invoeringsdatum van het IBAN-nummer, werd meermaals de suggestie gewekt dat banken na de introductie van IBAN, geen naam-nummer-controle meer zouden uitvoeren. Dat berust op een misverstand. Banken hebben bij overboekingen nooit een controle op de naam van de begunstigde uitgevoerd.

Alleen Postbank kende controle op naam

Bij het naderen van de kritieke datum (1 augustus 2014) voor invoering van het IBAN-nummer, verschenen in de pers talloze verhalen van gedupeerde bankrekeninghouders die door een vergissing bij de invulling van bankrekeningnummers grote bedragen naar een verkeerde begunstigde zagen verdwijnen. Daarbij werd meermaals de suggestie gewekt dat banken na invoering van IBAN geen naam/nummer-controle meer zouden uitvoeren. Maar banken (de Postbank destijds uitgezonderd) hebben nooit een controle op de naam uitgevoerd.

Overboekingen groter dan 10.000 gulden

Wel was in het verleden ooit sprake van een controle op de naam bij overboekingen groter dan 10.000 gulden. En banken hanteerden een zogenaamde 11-proef om de bestaanbaarheid van bankrekeningnummers te controleren. Het kon dus niet zo zijn dat men door een verschrijving of een tikfout een niet bestaand bankrekeningnummer gebruikte.

Werking 11-proef

De elfproef (11-proef) was een controle die Nederlandse banken toepasten op negen- en tiencijferige bankrekeningnummers, om te checken of er een geldig rekeningnummer gebruikt was. De elfproef berustte op een simpele rekenregel bij het berekenen van de restwaarde bij deling door 11 in ons decimale stelsel. In de elfproef wordt elk afzonderlijk cijfer van het bankrekeningnummer vermenigvuldigd met zijn plaatswaarde in het nummer. Wilde er sprake zijn van een geldig bankrekeningnummer dan moest de som van die producten een veelvoud van 11 zijn.

Voorbeeld

Stel het bankrekeningnummer 85.80.25.95.7 moest worden getoetst aan de elfproef.

9×8 + 8×5 + 7×8 + 6×0 + 5×2 + 4×5 + 3×9 + 2×5+ 1×7 = 242.

De som 242 is deelbaar door 11 en resulteert in het gehele getal 22. Er is hier dus sprake van een geldig bankrekeningnummer.

Waaruit blijkt dat banken uitsluitend op nummer boekten?

Houders van een bankrekening zullen ongetwijfeld wel eens gemerkt hebben, dat ze na betaling van een factuur op het rekeningafschrift van de bank uiteindelijk een andere naam van de begunstigde zagen verschijnen, dan de naam die ze zelf in de betaalopdracht hadden meegegeven. Doorgaans was dat onschuldig en leken beide namen wel enigszins op elkaar. Zo kon het gebeuren dat je tuinman “Jan Pieters” op je betaalopdracht vermeldde, maar naderhand “BV Pieters” bij de afboeking vermeld zag. Geen nood, je betaling was bij de juiste Pieters bijgeschreven. Maar hieruit blijkt nog eens overduidelijk dat banken uitsluitend “op nummer” boekten. Je gebruikte als opdrachtgever het juiste nummer en de verwerkingscentrale van de bank (BankGiroCentrale, Interpay, Equens of hoe ze ook mogen heten) plakten vanuit hun eigen bestanden automatisch de juiste naam daarachter.

Anders was het natuurlijk als je in de veronderstelling was de factuur van tuinman Pieters te betalen, maar daarbij een foutief (maar wel bestaand) rekeningnummer gebruikte. Ook in dat geval plakte de verwerkingscentrale de bij dat nummer behorende tenaamstelling. Stel dat in zo’n geval de naam “Tandartsenpraktijk Willems” op je rekeningafschrift verscheen, dan was dat een indicatie dat er iets goed mis zat.

Terugboeken c.q. terugvorderen van foutief overgeboekte bedrag

Zoals gezegd hebben banken nimmer een naam-nummer-controle uitgevoerd bij de overboeking van bedragen:

• niet in de periode dat overschrijvingen nog handmatig moesten worden opgegeven (acceptgiro, overschrijvingsformulier);
• en ook niet later in de tijd dat overboekingen via internetbankieren werden aangeleverd.

Als een bedrag onverhoopt naar een foutieve begunstigde werd overgeboekt, was de gedupeerde afhankelijk van de goede wil van die onterechte ontvanger. Het is dus beslist niet zo dat banken hun medewerking niet wilden verlenen om bedragen terug te boeken. Ze konden het niet. Om een bedrag van een bankrekening af te boeken is immers te allen tijde de instemming van de rekeninghouder noodzakelijk.

De privacy van bankrekeninghouders

Banken kunnen dus niet zomaar gelden van iemands rekening plukken, tenzij er sprake is van beslaglegging. De suggestie dat er sprake was van onwil bij de banken om een foutieve overboeking te herstellen, is dus ook een foutieve voorstelling. Sterker nog: ook banken dienen de privacy van hun rekeninghouders respecteren. De bank van een foutieve begunstigde had (en heeft) dus in beginsel geen verplichting om aan derden het adres of telefoonnummer van die rekeninghouder te verstrekken. In de praktijk zullen banken in het verleden ongetwijfeld wel eens de hand hebben gelicht aan dit beginsel, maar formeel was dit in het kader van de privacy niet toegestaan.

Hoe kan de bank wél behulpzaam zijn bij het terugvorderen?

Zoals al opgemerkt, als de bank door jouw eigen toedoen een bedrag naar een verkeerde begunstigde overboekt, kunnen ze dat bedrag niet zomaar (laten) terugboeken. Daarvoor is de instemming van de begunstigde nodig. In de praktijk kwam het wel voor dat banken bemiddelden:

• werd het bedrag bijgeschreven op een foutieve rekening bij dezelfde bank, dan nam de bank contact op met de bewuste rekeninghouder en verzocht hem/haar om het bedrag terug te storten naar de opdrachtgever;
• was het bedrag overgeboekt naar een foutieve rekening bij een andere bank, dan nam de bank van de opdrachtgever contact op met de bank van de ontvanger. Die laatste verzocht op haar beurt aan haar rekeninghouder om het bedrag terug te storten.

Controle op naam bij voormalige Postbank

De voormalige Postbank (later opgegaan in ING bank) hanteerde gironummers die geen controlecijfer bevatten. Het ontbreken van een controlecijfer (checkdigit) maakte gironummers per definitie ongeschikt voor een controle naar voorbeeld van de elfproef. Daar stond tegenover dat Postbank destijds wel een (gebrekkige) controle op de naam van begunstigde uitvoerde. Het is nu eenmaal een feit dat computers beter kunnen omgaan met numerieke controles dan met naamcontroles. Een getal of nummer is uniek, een naam kan verschillende schrijfwijzen hebben.

Lees verder

• Een bankrekening kiezen
• Van bank veranderen, minder gecompliceerd dan het lijkt
• Anonieme bankrekening openen: bankrekening op nummer
• Is betalen in contanten voordeliger?
• Geld overmaken buitenland