Hoe reguleert de ECB de financiële markten?

De kerndoelstelling van de Europese Centrale Bank ECB is een inflatie van maximaal 2% op middellange termijn, maar de inflatie is in 2020 beduidend lager. Belangrijkste instrumenten van de ECB zijn het rentewapen en de geldhoeveelheid. Lange tijd kon de rente heel laag blijven en in 2020 is de rente lager dan ooit en zelfs in een aantal gevallen negatief. Met een lage rente helpt Christine LaGarde, president van de ECB, de banken en landen in nood met goedkoop geld. LaGarde zet het opkoopprogramma van voorganger Draghi voort, maar haar gereedschapskist raakt leeg.

Kerndoelstelling ECB is de inflatie

Kerndoelstelling van de ECB is een inflatie van maximaal 2%. Secundair is een op basis van het Verdrag van Maastricht af te leiden groeidoelstelling. Maar daarover zei voormalig president Duisenberg ooit, dat het handhaven van prijsstabiliteit de beste garantie is op een duurzame economische groei. Bij de de Federal Reserve Bank, FED, is het anders geregeld. Die heeft geen expliciete inflatiedoelstelling, maar waakt over een gestage economische groei.

Instrumenten ECB

De ECB heeft verschillende instrumenten in handen om de financiële markten bij te sturen:

• De banken van de eurozone moeten bij de ECB een reserve aanhouden. Dit is elke maand 2 procent van de deposito's en schuldbewijzen van hun klanten met een looptijd van hooguit twee jaar. Door dit verplichte liquiditeitstekort bij de banken, zijn ze continu afhankelijk van de kredietverlening door de ECB. Het geeft de ECB de touwtjes in handen.
• De Banken moeten ter dekking van te verkrijgen kortlopende leningen effecten bij de ECB in onderpand geven. Ze krijgen het onderpand terug, wanneer ze een week later de lening terugbetalen.
• De ECB leent geld aan de hoogste bieder. De rente is gelijk aan de basisrente plus opslag. Grijpt een bank hierbij mis, dan kan hij altijd nog bij een mede bank met een liquiditeitsoverschot lenen. Dit verloopt via de inter bankenmarkt.
• Wanneer er relatief veel vraag is naar liquiditeit en de rente verder stijgt, kan de ECB extra geld aan de markt toevoegen en daarmee de rente verlagen. Deze toevoeging kan soms maar voor één dag zijn, maar ook zo lang duren als nodig wordt geacht.
• De Nationale Centrale Banken dienen bij deze geldcyclus als soort van tussenpersonen.
• De ECB heeft het directe rentewapen in handen en kan de basisrente verhogen of verlagen.
• De ECB kan de markt beïnvloeden via management by speech. Door bepaalde uitlatingen te doen worden de markten voorbereid op een aanstaande wijziging in de rente.

Extra liquiditeiten, goedkoop geld lenen en lage rente

Het toevoegen van extra liquiditeiten is normaliter bedoeld om de rentestand te beïnvloeden. Ook in uitzonderlijke gevallen worden door de ECB extra kredieten beschikbaar gesteld. Wanneer de beurzen dreigen in te storten of in landen gevaar komen, zoals bij de coronacrisis 2020. Deze kredieten zijn vaak maar voor korte tijd bedoeld, maar inmiddels (2020) lopen de bedragen fors op en tot ongekende hoogte. De ECB hoopt zo de economie te ondersteunen en de inflatie aan te wakkeren, maar dit beleid kent ook een keerzijde: pensioenfondsen komen in de problemen door de lage rente en als op een later moment de inflatie aanwakkert kan dat wel eens in een versneld tempo gaan gebeuren en ligt hyperinflatie op de loer. Zo ver is het in 2020 nog niet, maar wie weet wat de toekomst brengt.

De ECB heeft veel staatsobligaties opgekocht en gaat daarmee door

Het besluit van Mario Draghi, de vorige president van de ECB, om staatsobligaties op te kopen was en is zeer omstreden. Het leidde tot botsingen binnen het bestuur, onder andere met Klaas Knot. De bedoeling was wel duidelijk. Hij wilde de economie in Europa stimuleren door er geld in te pompen. Dat deed hij door staatsobligaties op te kopen, waardoor landen en banken meer geld vrij hebben. De euro daalde in waarde en dat zou goed zijn voor de export. Maar het had er ook alle schijn van dat de Italiaan Draghi vooral Italië, Spanje en Frankrijk hielp met zijn opkoopprogramma's en zijn oud collega's bij de banken. Nadeel van deze aanpak is dat de zuidelijke landen met al dit geld geen reden meer hebben om te hervormen en te bezuinigen. De noordelijke landen zoals Nederland en Duitsland, hebben er weinig aan. De export kan aantrekken, maar we importeren inflatie, we betalen weer voor de zuidelijke landen, reizen naar het buitenland worden veel duurder. De ECB schoot vooral de beleggers en de banken te hulp: er komt meer geld in omloop en dat geld moet belegd worden. Sparen levert te weinig op en banken zullen het geld niet bij de ECB willen stallen tegen een negatieve rente. Daarmee heeft de ECB veel kruid verschoten: de ECB heeft geen wapens meer om effectief op te treden, de risico's nemen verder toe en vele landen zullen nu rustig achterover gaan leunen.

LaGarde in 2020

Opvolgster Christine Lagarde zit met een lege gereedschapskist en heeft aangekondigd het ECB-beleid in 2020 te evalueren. Maar 2020 is ook het jaar van corona, het jaar waarin landen grote schulden maken en vele bedrijven in de problemen komen. Verwacht wordt dan ook niet dat LaGarde een grote koerswijziging gaat maken, ook al zou ze dat wellicht willen. Bovendien heeft ze nauwelijks meer instrumenten in handen om de markten de goede kant op te sturen. Natuurlijk meer obligaties opkopen is een mogelijkheid, maar ook die raken langzamerhand op. En de rente kan lager. Maar of deze instrumenten zijn al massaal ingezet. Angst is er ook voor een massale geldontwaarding. De pensioenfondsen steunen en kreunen onder dit beleid, rijke landen en de mensen die dachten een goed pensioen opgebouwd te hebben betalen de rekening. Afbouwen van de geldverruiming lijkt verstandig, maar als corona zo verstorend zijn werk blijft doen, zal LaGarde de markten maar zeer beperkt zelf kunnen reguleren.

Lees verder

• Negatieve spaarrente voorkomen
• Hyperinflatie op komst?