Altijd geld tekort: wat als je schulden veel te hoog worden?

Steeds meer mensen komen in de problemen omdat ze schulden hebben. Het zijn lang niet altijd mensen met een laag inkomen die hiermee te maken krijgen. Er zijn verschillende oorzaken voor het ontstaan van schulden. Maar meestal hebben mensen niet op tijd ingezien dat zij de tering naar de nering moeten zetten: hun uitgavenpatroon aanpassen aan een lager inkomen. Wat kun je doen als je in deze situatie zit, en wat gebeurt er als je er zelf niet uitkomt?

Altijd geld tekort

• Mensen met schulden: cijfers
• Oorzaken van schulden
• Hoe weet je dat je in de problemen dreigt te komen?
• Je schulden aanpakken: een stappenplan
• Onderhandelen en afspraken maken
• Als het je zelf niet lukt: het minnelijk traject
• De laatste oplossing: het wettelijk traject

Mensen met schulden: cijfers

In Nederland zijn ongeveer 175.000 huishoudens die schulden hebben waar zij niet meer zelf uitkomen. De oorzaken hiervan zijn verschillend: bijvoorbeeld minder inkomen door werkloosheid of een echtscheiding. Als het niet lukt om het uitgavenpatroon en de kosten op tijd aan dit lagere inkomen aan te passen kunnnen makkelijk schulden ontstaan waar je niet meer op eigen kracht vanaf komt. Mensen met schulden zijn lang niet altijd laag-opgeleiden die een minimuminkomen hebben: ruim 40% van de mensen met problemen op dit vlak heeft een middelbare opleiding gehad, 38% heeft een modaal inkomen en bij 14% is dat zelfs anderhalf keer modaal.

Oorzaken van schulden

Het lijkt of het (verlaagde) inkomen de oorzaak is van het ontstaan van schulden, maar in feite is het je levenswijze en het bijbehorende uitgavenpatroon dat ervoor zorgt dat je in de problemen bent gekomen. Je hebt bijvoorbeeld te vaak de creditcard gebruikt of bij meerdere postorderbedrijven op afbetaling gekocht. Of je hebt voor een grote uitgave een lening afgesloten, zoals voor een vakantie of een auto. En dat abonnement voor een nieuwe telefoon waar je een paar jaar aan vastzit is ook een valkuil gebleken. In het begin zijn de problemen niet echt zichtbaar omdat je als het ware het ene gat met het andere probeert op te vullen. Maar als op een gegeven moment de rekeningen niet meer op tijd kunnen worden betaald, en de ene na de andere aanmaning in de brievenbus valt is het te laat om uit de problemen te komen door simpelweg te bezuinigen op je uitgaven: de schulden zijn te hoog opgelopen.

Hoe weet je dat je in de problemen dreigt te komen?

Als de tekens op tijd worden herkend is het mogelijk om zelf orde op zaken te stellen bij dreigende problemen met schulden. Maar vaak speelt schaamte ook een rol, zeker als er bijvoorbeeld schoolgaande kinderen in het gezin zijn en de ouders niet voor andere ouders willen onderdoen. Als tenminste een van de volgende zaken regelmatig voorkomen is het tijd om in te grijpen:

• er komen aanmaningen in de bus en ze kunnen niet allemaal dezelfde maand worden betaald, brieven gooi je weg
• er komen brieven in de bus waarin wordt gedreigd met ernstige maatregelen zoals uithuiszetting
• het kopen van kleding, schoeisel, apparatuur, enz. doe je meestal op afbetaling bij postorderbedrijven
• je betaalrekening komt niet meer uit het rood, dus op een positief saldo, ook niet nadat je maandelijkse inkomen is gestort
• om de problemen op afstand te houden sluit je nieuwe leningen af om er andere schulden mee af te lossen

Je schulden aanpakken: een stappenplan

De eerste stap: overzicht krijgen

Wat je niet onder ogen ziet kun je niet oplossen. Dus is het zaak alle post open te maken om een overzicht te krijgen van de omvang van je schulden. Dat is moeilijk, maar het is de enige manier om uit de problemen te komen. Vervolgens moet er naar alle schuldeisers een brief gestuurd worden om de situatie uit te leggen en kun je om een afbetalingsregeling te vragen. Dit is je enige kans om te proberen schuldeisers voorlopig af te laten zien van eventuele maatregelen ter invordering van de openstaande bedragen. Vraag hiervoor desnoods hulp van iemand die je vertrouwt als je hier zelf niet zo goed in bent.

De tweede stap: zet alles op een rijtje

Vervolgens moet je op een rijtje krijgen wat je vaste maandelijkse inkomsten en uitgaven zijn. Voor een overzicht van je uitgaven moet je weten wat je kwijt bent aan vaste lasten, boodschappen, abonnementen, contributies, premies voor verzekeringen. Reserveer een bedrag voor de vervanging van apparaten. Dan kun je vaststellen hoeveel geld er nog over is om je schulden af te lossen. In deze berekening is geen ruimte voor uitgaven die onder luxe vallen; anders waren de problemen waarschijnlijk niet ontstaan. Deze extra uitgaven moeten dus weg, het is de enige manier.

De derde stap: schrappen in je uitgaven

Onder uitgaven die je zult moeten schrappen vallen abonnementen op tijdschriften en kranten en de dure mobiele telefoon. Ook de uitgaven aan dingen als uitgaan, afhaalmaaltijden, vakantie, sportschool, dure cadeaus, schoonheidsbehandeling en de dure kapper. Als je een auto hebt, vraag je dan af of je die echt nodig hebt of dat er alternatieve mogelijkheden zijn voor vervoer. Zeg je abonnementen op, ga wandelen of fietsen in plaats van naar de sportschool. Sluit je eventueel aan bij een organisatie waarbij mensen met gesloten portemonnee diensten en klusjes voor elkaar doen op basis van een systeem met punten, die je kunt inruilen ergens voor. Te denken valt bijvoorbeeld aan een knipbeurt voor je haar, een middagje oppas voor je kinderen of een massage, in ruil voor de tuin wieden, een fiets repareren of een maaltijd koken voor iemand.

De vierde stap: je afloscapaciteit berekenen

Wat je na aftrek van je uitgaven overhoudt aan inkomsten is je afloscapaciteit. Als dit bedrag niet hoog genoeg is of er is helemaal geen geld over dan heb je deskundige hulp nodig. Is het bedrag wel hoog genoeg, dan moet je een aflossingsplan maken. Stel dat je een paar honderd euro per maand aan aflossing kunt betalen, dan verdeel je het bedrag naar rato over alle schuldeisers. Je moet natuurlijk wel weten of zij hiermee akkoord gaan. Daarvoor moet je in een brief open kaart spelen over je situatie: laat elke schuldeiser weten wat je totaal bedrag aan schulden is, het aantal schulden dat je hebt en het bedrag dat je beschikbaar hebt voor aflossing. De schuldeiser zal rente in rekening brengen; je aflossing moet in ieder geval hoger zijn dan dit bedrag anders kom je er nooit vanaf. Met wat goodwill van de kant van de schuldeiser is er een regeling te treffen voor de afbetaling van je schuld en krijg je hier een redelijke tijd voor.

Onderhandelen en afspraken maken

Soms kun je het voor elkaar krijgen dat een deel van de schuld wordt kwijtgescholden, als daar tegenover staat dat je een deel van de schuld in één keer aflost. Dat kan een oplossing zijn als bijvoorbeeld een bekende je wil helpen; hij of zij betaalt jouw schuld en jij kunt degene dan in je eigen tempo terug betalen. Het kan zijn dat je afloscapaciteit te laag is en dat je niet alle schuldeisers tegelijkertijd tegemoet kunt komen met aflossen. Soms accepteren schuldeisers dat je eerst schuld(en) bij anderen aflost. Je kunt altijd proberen om met hen hierover te onderhandelen en afspraken te maken: niet geschoten is altijd mis.

Als het je zelf niet lukt: het minnelijk traject

Als het je niet is gelukt om zelf afspraken te maken met de schuldeisers over aflossing van je schulden heb je deskundige hulp nodig. Hiervoor kun je terecht bij de Sociale Dienst of de Kredietbank. Degene die je helpt, de schuldhulpverlener, kan je helpen om je in het minnelijk traject te krijgen. Hiervoor maakt de hulpverlener berekeningen op basis van jouw gegevens en kijkt hoeveel je kunt aflossen. Hierbij wordt als het ware van het omgekeerde uitgegaan: er wordt een minimaal bedrag om van te leven vrij gehouden en de rest van je inkomen wordt gebruikt voor aflossing van je schulden. Het bedrag om van te leven wordt het Vrij Te Laten Bedrag (VLTB) genoemd.

De hulpverlener probeert door onderhandelen met de schuldeisers voor elkaar te krijgen dat een deel van de schuld in drie jaar tijd wordt afbetaald, tegen kwijtschelding van de rest van de schuld. Dat lukt vaak wel omdat de schuldeisers dan wel niet het hele bedrag terugbetaald krijgen, maar zo geen kosten hoeven te maken voor incassobureau of deurwaarder. De schuldeisers worden op deze manier betaald door de Sociale Dienst of Kredietbank, jij betaalt deze instantie terug en het geld dat je nodig hebt voor je levensonderhoud wordt door hen aan jou betaald van je inkomen; zij hebben dus het beheer hierover. Je hebt dus nog maar met één partij te maken, wat veel overzichtelijker is. Deze regeling kan echter alleen werken als alle schuldeisers hiermee akkoord gaan, anders moet de rechter beslissen wat er moet gebeuren.

De laatste oplossing: het wettelijk traject

Als blijkt dat het minnelijk traject geen oplossing bood is er nog het wettelijk traject: hierbij wordt gewerkt volgens de Wet Sanering Natuurlijke Personen. Er komt een bewindvoerder aan te pas die je inkomen incasseert en de betalingen aan schuldeisers doet. Voor jou als schuldenaar is dit een strenge regeling: er wordt gecontroleerd of je je aan de regels houdt, je hebt niet meer de beschikking over je eigen geld, je moet je verantwoorden. Toch is er een lichtpuntje: dit traject duurt drie jaar en daarna kun je opnieuw beginnen: een nieuwe start maken. En hopelijk niet meer in herhaling vervallen.

Lees verder

• Veelgebruikte begrippen in geldzaken: lenen en schulden