Een Nederlandse uitvinding: aandelen

Het is de zeventiende eeuw, een Gouden Eeuw in de geschiedenis van de Nederlanden. Het land leek alles aan te kunnen, op de zeeën waren de handelsschepen oppermachtig, de economie bloeide als nooit tevoren. Als begin van die geweldige eeuw wordt vaak het jaar 1602 genomen, de VOC wordt opgericht, de Verenigde Oost-Indische Compagnie. De VOC ging iets nieuws doen, aandelen uitgeven.

Inhoud

• De handel met Azië
• De VOC
• Aandelen
• Beurzen
• De aandelen van de VOC
• Genationaliseerd

De handel met Azië

Al voor 1602 waren er verschillende compagnieën die handelden met en in Azië. Het waren kleine bedrijfjes die steeds net voldoende kapitaal wisten te bemachtigen om een schip te bevoorraden voor de verre reis. Wanneer het schip weer in de haven was, werden de waren verkocht, de bemanning betaald en met de winst probeerde men een volgende reis te financieren. De concurrentie met vooral Engeland en Portugal was moordend en daarnaast, waren al die kleine ondernemingen ook nog eens concurrent van elkaar. Johan van Oldenbarnevelt, de raadspensionaris van toen, was het een doorn in het oog, onder zijn meer dan bezielende leiding wordt besloten één grote compagnie te maken voor de handel op Azië.

De VOC

Johan van Oldenbarnevelt weet alle kleine bedrijfjes samen te brengen in één grote compagnie, de VOC. De VOC krijgt bij de oprichting in 1602 alle medewerking van de overheid. De compagnie mag in de landen waar ze handel drijft verdragen sluiten, ze mag ambtenaren aanstellen, ze mag oorlog voeren om de handelsbelangen veilig te stellen en recht spreken. Het leek een semi-overheidsinstelling en de Staten-Generaal had een stevige greep op het bestuur. Het samengaan van al die kleine bedrijfjes was niet nieuw, Engeland had dit ook al gedaan. De manier waarop de VOC zijn reizen wilde financieren was wel volledig nieuw.

Aandelen

De Staten-Generaal had wel een grote invloed op de VOC, maar het was een particulier bedrijf dat moest zorgen voor voldoende kapitaal voor de verre handel. Het kapitaal werd door particulieren bijeengebracht via een open inschrijving. Het zo bij elkaar gesprokkelde geld zou voor 10 jaar worden vastgezet, dat was in ieder geval de bedoeling. Ook dit was nieuw want voorheen werd financiering per handelsreis gezocht. De eerste aandeelhouders, ze werden participanten genoemd, werden ingeschreven in een participatieboek. Aandelen werden niet daadwerkelijk gegeven. Absoluut nieuw was dat deze ‘aandelen’ vrij verhandelbaar (en beleenbaar) waren. Het VOC-aandeel kon ook dienen als onderpand voor een lening, aangezien het aandeel als ‘zeer betrouwbaar’ werd gezien.

Beurzen

Dé plek om in aandelen te handelen is de beurs en die ontstond ook al vrij snel. Alhoewel, de eerste aandelen werden gewoon verhandeld in de toen zeer moderne koffiehuizen. Maar in 1611 opent de eerste beurs in Amsterdam. De allereerste wordt ontworpen door de Amsterdamse architect Hendrick de Keyser en heeft ruim twee eeuwen dienst gedaan. Pas in 1838 wordt het dan danig in verval zijnde gebouw gesloopt.

De aandelen van de VOC

De aandelen en de aandelenhandel worden gezien als een uitvinding van de Nederlanders. Vooral het gebruik van de aandelen als onderpand voor leningen was nieuw. Het vertrouwen van de bevolking was redelijk groot. De winsten van de compagnieën waren de jaren daarvoor vrij hoog geweest, dat gaf de aandelen een zekere stabiliteit en verhandelbaarheid.

Werd je er nou rijk van? De eerste jaren waren niet erg hoopvol. In 1610 wordt de eerste dividend uitgekeerd, helaas in natura. Een kleine twee jaar later is de dividend, wederom een hoeveelheid kruiden. De kruidenpotjes goedgevuld maar morrende participanten. Het VOC-bestuur wilde in de eerste jaren een stabiele handelspositie opbouwen en de winsten weer in de VOC steken. Achteraf een zeer verstandig besluit. Pas rond 1620 vinden er regelmatige dividenduitkeringen plaats. Door het voorzichtige beleid van het bestuur van de VOC werd de compagnie in de loop van de Gouden Eeuw een zeer interessante belegging.

Genationaliseerd

De VOC had een belangrijk deel van onze Gouden Eeuw bepaald. De Nederlanden was een grote handelsnatie geworden, had een aandelenhandel opgebouwd, en toen ging het heel erg fout maar dat was pas twee eeuwen later. In 1796 wordt de VOC genationaliseerd. Het tekort bij de maatschappij bedraagt dan bijna 119 miljoen gulden. Een combinatie van verschillende factoren deed de compagnie tenslotte de das om. De concurrentie van Engelse en Franse handelaren was gegroeid. Voor het beschermen van de bezittingen was enorm veel geld nodig, zowel op land als op zee. Misschien niet onbelangrijk, de maatschappij had waarschijnlijk enkele jaren teveel dividend uitgekeerd.Zelfverrijking of onervarenheid, de meningen verschillen.

Lees verder

• De geschiedenis van muntgeld: Van schelpen tot Karel V
• De geschiedenis van muntgeld: de allerlaatste gulden
• De geschiedenis van geld: een biljet!
• De geschiedenis van de financiële banken en het plastic geld