Het begrip securitisatie

Het begrip securitisatie is voor veel mensen onbekend. Toch is securitisatie één van de belangrijke oorzaken van het ontstaan van de financiële crisis en de verspreiding van deze crisis over de hele wereld. Wat is securitisatie, waarom wordt het gedaan en hoe is het één van de oorzaken van het uitbreken van de financiële crisis geworden?

Balansmanagement

Een bank moet een zo optimale balans vinden tussen spaargelden die ze van spaarders krijgen en financieringen die ze aan particulieren en ondernemingen verstrekken. Spaargelden van spaarders staan op de creditzijde van de balans van een bank. Immers betreft het als het ware een schuld van de bank aan de spaarder. Wanneer de spaarder wil, kan hij of zij het geld opvragen. Verstrekte financieringen staan aan de debetzijde van de balans. De bank heeft namelijk een vordering op haar klant. Wanneer de bank een goed eigen vermogen heeft, mag er over het algemeen meer aan financieringen worden verstrekt dan dat er aan spaargelden aanwezig is. Dit is vastgelegd in het Basel III akkoord, een Europese regelgeving voor banken. De gedachte erachter is dat een deel van het spaargeld stabiel is (consumenten halen niet allemaal ineens het spaargeld weg) en hiermee kan gefinancierd worden. Echter is het aanhouden van spaargeld voor een bank relatief duur. Over het algemeen kunnen zij op andere manieren goedkoper vermogen binnenhalen (bijvoorbeeld door het lenen bij andere banken of het uitgeven van aandelen). Wanneer een bank veel spaargelden in beheer heeft, willen zij dit geld laten renderen door het als financiering aan particulieren of ondernemingen te verstrekken. Wanneer de bank zelf te weinig financiert, kan securitisatie een oplossing zijn. Hetzelfde geldt voor banken die te weinig eigen vermogen hebben en daardoor het risico lopen niet aan wettelijke regels te voldoen. Zij kunnen of hun balans in evenwicht brengen (door meer winst te reserveren of een aandelenuitgifte te doen wat leidt tot meer eigen vermogen) of ze kunnen hun balans verkorten door aan de debetzijde delen af te stoten. Hierdoor ontstaat securitisatie.

Wat is securitisatie?

Securitisatie is het doorverkopen van hypotheken en/of leningen aan andere financiële instellingen. Wanneer een bank weinig liquide middelen heeft en veel geld heeft uitstaan in hypotheken, kan de bank ervoor kiezen om een deel van de hypotheken te bundelen in een pakket en deze door te verkopen aan een andere bank, die misschien heel veel geld vrij heeft en die in een dergelijk hypotheekpakket wil investeren. Een bank maakt een bundel van financieringen die ze willen doorverkopen om deze zo van de balans te halen. Deze financieringen zijn vooral verstrekte hypotheken voor woningen, maar ook zakelijke leningen, persoonlijke leningen of autofinancieringen kunnen hieronder vallen. De bundels worden doorverkocht aan een SPV (Special Purpose Vehicle), een apart opgerichte vennootschap die zorgt voor de transactie van de bundel financieringen naar een andere bank, instelling of belegger. Naast het verkopen van een bundel hypotheken kan een bank ook alleen het kredietrisico verkopen. Een SPV koopt het kredietrisico over en ontvangt hier van de verkopende bank een premie voor. De SPV verkoopt dit risico vervolgens weer door aan beleggers. Het risico dat een bank liep bij het afsluiten van financieringen wordt op deze manier afgestoten.

De gevolgen van securitisatie

Voor banken heeft securitisatie tot gevolg dat er bij hetzelfde eigen vermogen toch doorgegaan kan worden met kredietverlening. Wanneer er geen ruimte tot financiering meer is, omdat de wettelijke toegestane verhoudingen tussen eigen vermogen en het aantal financieringen zijn bereikt, kan er middels securitisatie een betere solvabiliteitsratio worden gecreëerd (het aantal financieringen daalt, terwijl het eigen vermogen gelijk blijft, waardoor het eigen vermogen relatief gezien toeneemt). Hierdoor is het mogelijk om opnieuw te financieren totdat de grens weer bereikt is.

Geen Amerikaans verschijnsel

Securitisatie is geen typisch Amerikaans verschijnsel. Zo is Nederland in verhouding één van de grootste landen wat betreft securitisatie. Waar in 2000 de waarde van securitisaties van hypotheken nog "slechts" 20 miljard euro bedroeg, is dit in 2008 gegroeid naar 180 miljard euro, alleen al in hypotheek financieringen. Nederland heeft dus volop meegedaan aan de stijgende hypotheekverstrekking. Omdat in Nederland er relatief veel koopwoningen zijn, heeft de hypotheekverstrekking, en dus ook securitisatie, een belangrijk aandeel in het totale Bruto Binnenlands Product. In 2008 was er in totaal (hypotheken en andere financieringen als particuliere en zakelijke leningen en autofinancieringen) voor 250 miljard euro aan securitisaties uitgegeven in Nederland.

De rol van ratingbureaus

Ratingbureaus zijn bureaus die een oordeel geven over de kredietwaardigheid van een bedrijf of instantie. Deze bureaus hadden voorafgaand aan de crisis een dermate hoog aanzien, dat een beoordeling vrijwel direct werd overgenomen. Deze ratingbureaus beoordeelden ook samengestelde pakketten van hypotheken die op het punt stonden om te worden doorverkocht. Door het positief beoordelen van securitisaties (ook de pakketten inclusief subprime financieringen) groeide het aantal securitisaties sterk. Daarnaast werd vaak een positief advies afgegeven omdat zo de vraag naar securitisaties, en dus ook de vraag naar nieuwe beoordelingen daarvan, zou stijgen. Het positief beoordelen van deze pakketten was dus ook grotendeels uit eigenbelang.

Het gevolg van securitisatie

Uiteindelijk bleek de kwaliteit van de gebundelde hypotheken helemaal niet zo goed. Door de kredietcrisis in Amerika konden veel woningbezitters hun hypotheek niet meer betalen en moesten banken hun verliezen op deze hypotheken nemen. Door de vele securitisaties waren deze slechte hypotheken inmiddels over de hele wereld verspreid. Hierdoor kon het gebeuren dat banken in het buitenland, maar ook verzekeraars en pensioenfondsen enorme verliezen leden.

De kritiek op securitisatie

Securitisatie is een handelswijze die al ver voor de kredietcrisis werd gehanteerd, maar welke een enorme stijging heeft meegemaakt tijdens deze crisis. De toename van het aantal hypotheekproducten leidde tot een enorme stijging van het aantal verstrekte financieringen. Banken liepen hierdoor al snel tegen de wettelijk bepaalde verhoudingen aan (de verhouding tussen eigen vermogen versus verstrekte hypotheken). Door securitisatie werd een deel van de hypotheken weer verkocht, waardoor er geld vrijkwam om opnieuw financieringen te kunnen verstrekken. De kritiek is dat een bank op deze manier ongelimiteerd kan financieren. Stel een bank heeft 1 miljoen euro eigen vermogen, hiermee mag 10 miljoen euro aan financieringen verstrekt worden. Wanneer de 10 miljoen euro is bereikt, wordt 5 miljoen euro middels securitisatie verkocht, en wordt er weer 5 miljoen euro opnieuw gefinancierd. Er wordt weer 5 miljoen euro middels securitisatie aan andere banken verkocht etcetera. Door securitisatie kan er steeds opnieuw gefinancierd worden. Een riskant gevolg is dat de risicohouding van banken verdwijnt. Ten eerste omdat de bank zoveel mogelijk wil financieren (er is immers ongelimiteerd geld, dus waarom dat niet volledig benutten), ten tweede omdat riskante financieringen (financieringen met een hoog risicoprofiel, zoals subprime financieringen of financieringen aan startende ondernemingen) toch weer gebundeld en verkocht werden, zodat de eventuele gevolgen (wanbetaling of faillissementen van ondernemingen) niet meer zichtbaar zijn, omdat deze op het conto komen van de banken die de bundel aan leningen hebben overgenomen.

Vaak wordt beweerd dat de kredietcrisis niet eens wat ontstaan als er geen securitisatie was. Vanwege deze mogelijkheid zijn banken gaan zoeken naar manieren om hun geld steeds opnieuw te kunnen financieren. Een manier om dat te doen is om de potentiële doelgroep van consumenten te vergroten, bijvoorbeeld door het ook financieren van consumenten zonder inkomen of consumenten met een slechte kredietwaardigheid. Hierdoor zijn er nieuwe, creatieve maar vooral riskante hypotheekvormen ontstaan, die uiteindelijk tot een enorme schade in de financiële sector hebben geleid. Zouden deze nieuwe en riskante hypotheekvormen ook ontstaan zijn wanneer securitisatie niet of maar in beperkte mate toegestaan was? Geld kon dan maar één keer worden uitgegeven aan financieringen. Banken kiezen dan over het algemeen de minst risicovolle financieringen uit om hun geld in te investeren.