Mag je contante betaling weigeren

Contant betalen is nog steeds erg populair bij veel consumenten. Veel winkeliers ontmoedigen of weigeren anno 2020 echter contante betaling uit bezorgdheid voor besmetting met het coronavirus. Dit is vooral vervelend voor veel oudere mensen. Die betalen graag contant in plaats van met een kaart. Maar ook vóór het bestaan van COVID19 bestonden er al weerstand als bijvoorbeeld iemand zijn rekeningen nadrukkelijk contant wilde betalen. Bij menigeen riep dat al gauw de vraag op of dat geld wel rechtmatig werd verkregen. Maar hoewel er in sommige kringen al geruime tijd gespeculeerd wordt over de afschaffing van contant geld, kan men zich afvragen of er iets bestaat als een wettelijke acceptatieplicht.

Wat is geld?

In de economieboeken wordt geld gedefinieerd als een betaalmiddel, iets wat in het kader van het nationale en internationale betalingsverkeer algemeen geaccepteerd wordt als betaling voor geleverde goederen en diensten en voor andere verplichtingen. Zonder geld bestaat er geen moderne economie.

Contante betaling vs. giraal geld

In de praktijk onderscheiden we contant geld en giraal geld. Veel mensen zullen het niet beseffen, maar giraal geld in de vorm van een rekeningsaldo bij een bank, is feitelijk geen wettig betaalmiddel. Daar staat tegenover dat het handig en goedkoop in het gebruik is. Maar giraal geld kent ook risico's. De bezitter ervan geeft zijn anonimiteit prijs, omdat hij elektronische sporen nalaat.

Wettelijke acceptatieplicht contant geld

Contant betalen functioneert meestal zonder veel problemen, op voorwaarde dat een klant zijn schuld niet wil verrekenen met een grote verzameling muntjes of een biljet van 200 of 500 euro. Maar mag de acceptatie van bepaalde bankbiljetten, een berg munten of zelfs contant geld in het algemeen überhaupt worden geweigerd? Of bestaat er een wettelijke verplichting om te accepteren dat je alle eurobiljetten en -munten moet accepteren?

Eurobiljetten en munten zijn wettig betaalmiddel

Natuurlijk kan men zijn schulden doorgaans ook betalen via bankoverschrijving. En in de gevangenis wordt zelfs met sigaretten betaald. Maar voor contant geld bestaat, tot op zekere hoogte uiteraard, nog steeds een wettelijke verplichting om het te accepteren. Eurobiljetten en munten zijn immers wettig betaalmiddel. Maar "strafrechtelijk beschermd", zoals dat op de bankbiljetten van sommige landen staat vermeld, zijn deze betalingsmethoden niet. In feite kan een handelaar weigeren contant geld te accepteren. Wel moet hij zijn klanten hierover vooraf informeren, bijvoorbeeld in algemene voorwaarden of via een bericht in de winkel.

Ongewenste bankbiljetten

Als je op de luchthaven je extra bagage moet betalen, kan je dat meestal alleen doen met een bankpas of creditcard. En ook bij het tankstation geven bordjes op de pomp vaak aan dat biljetten van 200 en 500 euro niet worden geaccepteerd als betaling. Dit is vaak begrijpelijk, er is immers niet altijd voldoende wisselgeld beschikbaar. En ook de angst voor vals geld zet retailers en dienstverleners ertoe aan om grote coupures te weigeren. Maar zijn ze eigenlijk niet verplicht om alle soorten bankbiljetten te accepteren?

Uitzonderingen op de acceptatieplicht

Welnu, de Europese Commissie heeft bepaald dat een detailhandelaar bepaalde bankbiljetten alleen dán kan weigeren, wanneer hij aantoonbaar niet over voldoende wisselgeld beschikt. Of als de prijs van de gekochte goederen of diensten absoluut niet in verhouding staat met de coupure van het bankbiljet.

Wie met een biljet van 500 euro voor een aankoop van 30 euro wil betalen, kan volgens de Europese Commissie niet aandringen op acceptatieplicht van de winkelier. De prijs van het artikel en de coupure van het bankbiljet, staan hier immers in geen verhouding tot elkaar. Wil je echter je rekening voor een dure reparatie aan de auto betalen met een biljet van 500 euro, dan hoef je niet in te gaan op een verzoek om met kleinere biljetten of elektronisch te betalen.

Weigeren contante betaling contractueel overeenkomen

Eurobiljetten en euromunten zijn wettig betaalmiddel en contante betaling kan dus in beginsel niet worden geweigerd. Toch vraagt die stelling enige nuancering. Per slot van rekening gaat het beginsel van contractvrijheid boven de verplichting om munten en bankbiljetten te accepteren. Volgens dat principe van contractvrijheid, een van de belangrijkste peilers van het burgerlijk recht, staat het winkeliers en dienstverleners ook vrij om zelf te beslissen met wie en op welke voorwaarden ze contracten willen sluiten. De betalingsmogelijkheden kunnen ook worden onderhandeld door de contracterende partijen. Kunnen koper en verkoper het echter niet eens worden over de voorwaarden van het contract en de betaling, dan komt er sowieso geen contract tot stand.

Dit betekent: zolang er nog geen betalingsverplichting is ontstaan, kan de verkoper of dienstverlener zelf bepalen welk betaalmiddel hij wil accepteren ter vereffening van de eventuele schuld. Dienovereenkomstig kan het geen schending zijn van de verplichting om wettige betaalmiddelen te aanvaarden indien betaling met bepaalde bankbiljetten of munten contractueel is uitgesloten!

Geld stinkt niet

Al 40 jaar geleden hebben de Amerikanen een nieuwe indeling van geld in het leven geroepen: “schoon geld” en “vuil geld”. Maar omdat geld volgens een oude zegswijze niet stinkt, is bedoeld onderscheid meer terug te voeren op de herkomst van het geld. En omdat noch de herkomst, noch het gebruik bij contant geld vastgesteld kan worden, wordt contant geld tegenwoordig meer en meer beschouwd als verdacht, zwart en vies. De argumenten voor afschaffing van contant geld worden dan ook steeds vaker en steeds luider gehoord.

Al in 1970 wisten de Verenigde Staten hun plannen door te zetten dat elke contantgeldtransactie vanaf een bedrag van 10.000 dollar moest worden gemeld aan bij de overheid.Tot een vermindering van de criminaliteit heeft die regel overigens niet geleid.

Het witwassen van geld

De internationale aanpak van de strijd tegen contant geld startte in 1988 door een resolutie van de Verenigde Naties, bedoeld ter bestrijding van de drugshandel. Sinds de oprichting van een internationale taskforce in de strijd tegen het witwassen van gelden (Financial Action Task Force, FATF), werden de banken verplicht om als een soort van “hulpsheriff” actief deel te nemen aan het monitoren van klanten en burgers. Erg actueel is vandaag de dag de medewerking van banken bij de vervolging van verdachte belastingontduikers.

Geld als controlemiddel van de overheid

Daarmee heeft geld naast zijn functies als betaalmiddel, waardemiddel en rekeneenheid er een nieuwe functie erbij gekregen: een middel voor de overheid om zijn burgers permanent te controleren en te volgen, evenals een instrument om nationale belangen af te dwingen.

Dostojevski gaf in zijn beschrijving van een Siberisch strafkamp destijds al aan: "Geld is gemunte vrijheid en heeft voor iemand die van al zijn vrijheden is beroofd, een tienvoudige waarde." Wie houdt van de vrijheid, betaalt daarom met contant geld.