Wanneer is een bank systeembank?

Hun faillissement kan zelfs een heel land in de afgrond storten. In geval van nood zullen ze daarom worden gered met belastinggeld. Systeembanken staan sinds het bankroet van de Amerikaanse zakenbank Lehman Brothers meer dan ooit in de kijker. Dit artikel legt uit wanneer een bank systeembank is.

Banken als onmisbaar smeermiddel van onze economie

Wee ons financiële en economische bestel als een grote bank omvalt! Een grote crisis zoals bijvoorbeeld de in Amerika ontstane wereldwijde financiële crisis, maar ook de Eurocrisis, het was steeds een crisis van de banken. Want zij stellen met hun kredieten aan onze economieën het essentiële smeermiddel ter beschikking, die ze nodig hebben om te overleven en te groeien. Geen wonder dus dat scheurtjes in dat bolwerk onvoorspelbare gevolgen hebben.

Vooral de ineenstorting van de grote Amerikaanse zakenbank Lehman Brothers in 2008, heeft duidelijk gemaakt welke verwoestende gevolgen een bankroet bij grootbanken kan hebben. De ineenstorting van Lehman, als gevolg van de gigantische speculatie in de Amerikaanse hypotheekmarkt, was aanleiding voor de grootste depressie die de westerse wereld in jaren heeft beleefd en wiens gevolgen Amerika nog steeds niet te boven is.

Het antwoord van de politiek

Nog voordat Europa en daarmee ook de banken weer verder in de problemen konden raken, hebben politiek en toezichthouders de consequenties uit het debacle getrokken. Ze zijn begonnen met definiëren welke banken niet meer failliet mochten gaan. "Too big to fail, te groot om te vallen", was vrij vertaald het onvermijdelijke gevolg, in combinatie met een reeks van drastische maatregelen voor de instellingen.

Welke criteria bepalen de relevantie voor het financiële systeem?

Of een bank al dan niet relevant is voor ons financiële systeem, wordt in eerste instantie door middel van een puntensysteem van de Bank voor Internationale Betalingen (BIB) in Bazel bepaald. Daartoe werd in 2009 besloten op de G20-top van staatshoofden, die tweemaal per jaar samenkomen.

• beslissend criterium voor systeemrelevantie van een bank is de omvang van de “risico-activa” in relatie tot het eigen vermogen. Daarbij geldt: hoe meer een bank van deze activa op de balans heeft staan, hoe desastreuzer een bankroet van de bank kan zijn;
• daarnaast kijken de beoordelaars, doorgaans centrale bankiers en toezichthouders, naar de mate van vertakking. Van belang is daarbij niet alleen het aantal correspondentbanken, maar ook hun kwaliteit;
• ook altijd weer genoemd wordt het gebrek aan vervangbaarheid. Als een bank een groot deel van een bepaald segment domineert, zoals bijvoorbeeld het betalingsverkeer, dan heeft dat ook bijzondere waarde in de puntentelling;
• en in diezelfde sfeer ligt ook de vraag hoe internationaal georiënteerd een bepaalde bank is. Het spreekt voor zich dat als een groot deel van de goederenstroom van een land door een bepaalde bank gefinancierd wordt, dat men die bank niet laat omvallen.

Staatssteun: hulp van de belastingbetaler

Systeembanken kunnen erop vertrouwen dat ze ingeval van nood hulp krijgen van de belastingbetaler in de vorm van staatssteun. Om dat risico te beperken, gelden bijzonder strenge voorwaarden.

Zo moeten systeembanken in Duitsland bijvoorbeeld aan het eind van 2013 bij de autoriteiten een plan indienen hoe ze ingeval van een dreigend bankroet op eigen kracht denken te saneren. Op basis daarvan wil de Duitse toezichthouder BaFin een zogenaamd “testament” opstellen waarin de afwikkeling ingeval van een financieel debacle wordt beschreven.

In de Verenigde Staten hebben negen grootbanken op aanwijzing van de autoriteiten al in juli 2012 zo’n testament uitgewerkt. Ook Duitse banken moeten zich er nu dus over beraden hoe ze ingeval van een calamiteit hun eigen falen snel en omzichtig kunnen afwikkelen.

Ook kleine banken kunnen een groot probleem geven

Voor een goed begrip, in Duitsland zijn er niet minder dan 1900 (!) banken. De BaFin, zeg maar de Duitse tegenhanger van onze Autoriteit Financiële Markten, ziet in 36 van deze banken een potentiële bedreiging voor de stabiliteit van de Duitse financiële sector.

De namen van de als systeembank aangemerkte instellingen, worden door de Duitse overheid niet gepubliceerd. Daarmee wil men voorkomen dat speculanten deze informatie gebruiken voor hun activiteiten. Maar zeker is dat de Deutsche Bank, de Commerzbank en de HypoVereinsbank (HVB) op de lijst voorkomen.

Een aantal van 36 systeembanken in één land wordt als vrij groot beschouwd. Maar Spanje is het levende bewijs dat ook kleine banken een groot probleem kunnen vormen. Toch is er kritiek dat kleine banken omvangrijk gereguleerd worden terwijl daarentegen voor grote instellingen relatief weinig aandacht ingeruimd wordt, hoewel hun bedrijf veel complexer is.