De kredietcrisis: de maatregelen van de overheid

De kredietcrisis is na het ontstaan in Amerika in 2008 overgewaaid naar Nederland. Jarenlang heeft Nederland te maken gehad met dalende huizenprijzen, een oplopende werkloosheid en een historisch laag consumentenvertrouwen in de economie. De overheid heeft alle zeilen bij moeten zetten om de schade enigszins te beperken. Veel maatregelen hielden verband met de bancaire sector en de hypotheekverstrekking. Dit zijn de belangrijkste maatregelen die op dat gebied genomen zijn.

Kapitaalinjecties

De overheid heeft in 2008 een aantal grootbanken staatssteun moeten verlenen om de bancaire positie van die banken te verbeteren. De ING Groep kreeg te maken met de gevolgen van de Amerikaanse crisis op de woningmarkt, omdat ze voor aanzienlijke bedragen aan gesecuritiseerde hypotheken hadden overgekocht van Amerikaanse banken. Vanwege signalen over een kapitaalsinjectie van de overheid daalde de beurskoers in 2008 in één dag met meer dan 25%. De overheid zorgde voor 10 miljard euro aan extra kapitaal, waardoor de ING Groep haar kapitaal op een voldoende niveau had om de kredietcrisis door te komen. De SNS bank, wiens kapitaal vooral in vastgoed was ondergebracht, kreeg te maken met flinke verliezen en ontving uiteindelijk 750 miljoen euro. Verzekeraar Aegon ontving 3 miljard euro om haar positie te versterken en zich te weren tegen de moeilijke financiële tijden. De steun is gepaard gegaan met meerdere voorwaarden. Zo zijn commissarissen aangesteld die een belangrijke rol kregen bij strategiebeslissingen en het beloningsbeleid van deze banken. Ook moest de staatssteun volledig, en met rente, worden terugbetaald, aangezien het uiteindelijk om het geld van de burgers ging.

Het verhogen van de Nationale Hypotheek Garantie (NHG)

De Nationale Hypotheek Garantie (NHG) is in 1995 opgericht. De regeling houdt in dat de Stichting Waarborgfonds Eigen Woningen garant staat voor een eventuele restschuld na de verkoop van de woning, wanneer de woningeigenaar zelf niet meer in staat is om aan zijn verplichtingen te voldoen. De NHG bevordert hiermee de woningmarkt omdat het een bepaalde zekerheid biedt aan kopers. Vanwege de dalende woningmarkt heeft de overheid de garantieregeling in 2009 verhoogd van 200.000 euro naar 350.000 euro. Hierdoor kwamen meer consumenten in aanmerking voor NHG wanneer zij een hypotheek afsloten. Dit hielp om het aantal aangekochte woningen enigszins op een acceptabel niveau te houden.

Nationalisering

Nationalisering is de tegenhanger van privatisering. Van nationalisering is sprake wanneer een organisatie overgaat van particulier eigendom naar staatseigendom. Bij nationalisering worden de aandelen van een bank door de overheid opgekocht, zodat de overheid feitelijk eigenaar wordt van de bank. In Nederland zijn tijdens en na de kredietcrisis de volgende banken genationaliseerd:

ABN Amro/Fortis
In 2007 nam Fortis, samen Royal Bank of Scotland en Banco Santader, ABN Amro over voor 72 miljard euro. Fortis kreeg voor 24 miljard euro 33% van de aandelen. In 2008 verslechterde de financiële positie van Fortis in een snel tempo, dit als gevolg van de financiële crisis. Vanwege de slechte berichten namen veel consumenten uit angst hun spaargelden bij de bank weg. In eerste instantie werd een reddingsplan in de vorm van een kapitaalsinjectie voorgesteld. Uiteindelijk bleek deze injectie niet voldoende te zijn. Vanwege de berichtgeving omtrent dit reddingsplan dreigde er een bankrun te ontstaan. Om een faillissement van Fortis, en daarmee een deel van ABN Amro, te voorkomen, besluit de overheid om Fortis te nationaliseren. Voor 16,8 miljard euro wordt Fortis, inclusief de ABN Amro onderdelen, overgenomen en valt de bank hiermee in handen van de overheid. Op advies van de overheid wordt Gerrit Zalm aangesteld als voorzitter van de raad van bestuur. Na de kredietcrisis herpakte de bank zich en konden er weer positieve cijfers worden gepresenteerd. In 2015 zal de overheid heroverwegen of de aandelen van de bank weer in particuliere handen mogen vallen, zodat de bank weer wordt geprivatiseerd.

SNS Reaal
SNS Reaal richtte zich vanaf 2006 sterk op uitbreiding van haar activiteiten. Een deel van die uitbreiding moest gerealiseerd worden door het overnemen van andere partijen. In enkele jaren nam SNS Reaal zowel de Regio Bank, AXA Nederland, Winterthur, DBV Verzekeringen en Zwitserleven over. Dit betekende een flinke toename van het marktaandeel in verzekeringen en pensioenen, maar ook een sterke afname van de liquiditeiten (elke overname kost geld) en een toename van het risico (een uitbreiding van het aantal bedrijfsactiviteiten betekent over het algemeen een toename van het risicoprofiel). De kapitaalsinjectie van 750 miljoen euro bleek uiteindelijk niet voldoende. Omdat de overheid onvoldoende maatregelen heeft genomen, bleek de kapitaalsinjectie slechts een tijdelijke oplossing. Uiteindelijk is SNS Reaal in 2012 alsnog genationaliseerd.

De bankenbelasting

In 2012 heeft de overheid een nieuwe wet ingevoerd, de bankenbelasting. Alle banken die in Nederland actief zijn moeten een bijdrage leveren, waarmee de hervorming van het financiële stelsel gefinancierd wordt. De bankenbelasting wordt geheven over de ongedekte schulden van een bank. Ongedekte schulden zijn de schulden na aftrek van het eigen vermogen van de bank en na aftrek van de gedekte deposito's (geld dat onder het depositogarantiestelsel valt). Naast de hervorming van het financiële stelsel stimuleert de bankenbelasting de banken ook om hun balansmanagement zo risicobehoudend mogelijk te maken. Immers, hoe meer ongedekte schulden, hoe meer bankenbelasting er betaald dient te worden.

Het bonusbeleid van banken

Een nieuw bonusbeleid zorgt ervoor dat de bonussen, die aan bankpersoneel worden uitgekeerd, vanaf 2015 worden ingeperkt. Het bonusbeleid schrijft voor dat een bonus jaarlijks maximaal 20% van het vaste salaris van een bankmedewerker mag bedragen. De vertrekvergoeding mag niet meer worden uitgekeerd wanneer een medewerker vrijwillig vertrekt of wanneer de medewerker nalatigheid kan worden verweten. De vertrekvergoeding voor bestuurders mag nog maximaal één jaarsalaris bedragen. Het bonusbeleid is een verdere verscherping van het in 2014 ingezette beleid, waarbij wettelijk is besloten dat een reeds uitgekeerde bonus aan een bestuurder aangepast of zelfs teruggevorderd kan worden.

Bankierseed

In 2013 is de bankierseed voor bestuurders van financiële instellingen ingevoerd. Door het afleggen van de eed zijn zij zich bewust van de grote verantwoordelijkheid die ze als bestuurder dragen en beloven ze hun functie op een integere wijze uit te voeren. In 2015 wordt de bankierseed uitgebreid. Vanaf dat moment moeten alle bankmedewerkers deze eed afleggen.

Verlaging van de overdrachtsbelasting

In 2011 heeft de overheid besloten om de overdrachtsbelasting op aangekochte woningen te verlagen van 6% naar 2%. Op een woning van 250.000 euro hoeft er 10.000 euro minder aan hypotheek afgesloten te worden.

Verhoging van het depositogarantiestelsel

Het bedrag aan spaargelden wat door het depositogarantiestelsel is verzekerd is in 2008 omhoog gegaan van 38.000 euro naar 100.000 euro. Hiermee wordt voorkomen dat consumenten het spaargeld uit onzekerheid weghalen bij banken die slecht in het nieuws komen, waardoor een bankrun kan ontstaan.