Gratis geld op je rekening: wat is helikoptergeld?

Gratis 1.000 euro op je bankrekening, wat zou je ermee doen? Het uitdelen van gratis geld lijkt een grap maar is echter een serieuze doch tot op heden fictieve economische maatregel. De valkuil van het uitdelen van zogenoemd helikoptergeld is de onzekerheid over de manier waarop mensen het geld gaan spenderen. De bedoeling is dat het aan consumptiegoederen wordt uitgegeven. Kiezen te veel mensen er echter voor om het op de spaarrekening te zetten, dan kost het de centrale bank duizelingwekkend veel geld maar blijft een positief resultaat voor de economie uit.

Helikoptergeld

• Wat is helikoptergeld?
• Hoe ziet helikoptergeld er in de praktijk uit?
• Helikoptergeld in Nederland?
• Kritiek op helikoptergeld

Wat is helikoptergeld?

Helikoptergeld is een populair-wetenschappelijke benaming voor een (althans tot 2018) hypothetische schokmaatregel om de economie te stimuleren. Daarbij wordt een grote hoeveelheid geld beschikbaar gesteld aan de bevolking met als doel dat mensen dit geld gaan spenderen en zo de economie een impuls geven. In tijden van deflatie gaan zo nu en dan stemmen op om deze maatregel in te zetten.

De term helikoptergeld (in het Engels helicopter money) werd gedacht door Chicago School-econoom en Nobelprijs-winnaar Milton Friedman. Hij beschreef het in zijn boek The Optimum Quantity of Money uit 1969. Friedman geloofde in het aanpakken van prijsinflatie met monetaire deflatie en dalende prijzen met monetaire inflatie. Prijsdeflatie kon men volgens een veel geciteerde grap van Friedman daarom het beste bestrijden door 'geld uit een helikopter te gooien'. Alhoewel deze opmerking deels gekscherend bedoeld was heeft hij wel een serieuze ondertoon. Hij was het pertinent oneens met de stelling dat prijsinflatie altijd te herleiden is tot een enkele bron. Inflatie is volgens Friedman een verschijnsel van alle tijd.

De term heikoptergeld kreeg pas grotere bekendheid toen deze in een toespraak werd gebruikt door econoom en voorzitter van het Federal Reserve System Ben Bernanke. Zijn 'gratis geld politiek' leverde hem zelfs de bijnaam Helicopter Ben op.

Hoe ziet helikoptergeld er in de praktijk uit?

Bij het uitgeven van helikoptergeld wordt rechtstreeks geld aan de burger verschaft zonder dat hier een prestatie tegenover staat. Elke burger, van baby tot hoogbejaard zou dan een bedrag van bijvoorbeeld 1.000 euro op zijn rekening krijgen, verstrekt door de Europese Centrale Bank (ECB). In feite is dit gratis geld. De bedoeling is dan dat het geld wordt gespendeerd aan consumptieve doeleinden: je kunt het gebruiken om bijvoorbeeld meubels, een fiets of een huishoudelijk apparaat mee aan te schaffen. Ondernemers en retailers verdienen zo in korte tijd veel geld en dit kan het verschil tussen overleven en een faillissement betekenen. Een negatieve spiraal kan zo worden doorbroken. Het kan bovendien een impuls betekenen voor bijvoorbeeld zzp'ers.

Sinds 2012 hebben diverse gerenommeerde economen zich uitgesproken voor wat ook wel 'QE for the people' of QEP wordt genoemd: een positief alternatief voor het negatieve beleid van het verlagen van de rentes om mensen te ontmoedigen hun spaargeld op de bank te houden. Enkele voorstanders zijn economen Willem Buiter, Steve Keen, Anatole Kaletsky, John Muellbauer, Simon Wren-Lewis en Adair Turner. ECB-president Mario Draghi liet zich in maart 2016 op een persconferentie ontvallen dat hij het concept 'erg interessant' vindt, waarna er ook in Nederland een discussie over op gang kwam.

Helikoptergeld in Nederland?

Nederland lijkt net een land te zijn waar het concept moeilijk aanslaat. Het Robeco Nationaal Beleggingspeil, dat periodiek het sentiment rondom sparen peilt, kwam tot de conclusie dat veel Nederlanders een gratis extraatje gewoon op de bank zullen zetten. Dit is nu juist waar het niet voor bedoeld is: het geld zou juist direct moeten rollen, maar daar kun je mensen moeilijk toe verplichten. Een alternatief zou zijn om geen cash geld te verstrekken maar waardebonnen. Hier zitten echter ook een hoop haken en ogen aan omdat overheden dan snel in de buurt komen van verboden staatssteun doordat de ene sector er meer van profiteert dan de andere.

Kritiek op helikoptergeld

Waar het maken van helikoptergeld een aantal vooraanstaande voorstanders kent zijn er ook veel tegenstanders. Zo omschreef ECB-topman Otmar Issing het als 'een bankroet van het monetaire beleid'. Waar je normaliter nauwgezet een monetair beleid uitstippelt gooi je het geld nu op de markt zonder dat je ook maar enige zekerheid hebt dat men het gaat spenderen zoals je hoopt. Een dergelijke actie kan grote gaten slaan in de balansen van banken en kan leiden tot chaos in de vorm van hyperinflatie. Dat een dergelijk plan ooit op grotere schaal uitgevoerd zal gaan worden lijkt daarom erg onwaarschijnlijk.