Langstudeerboete, argumenten voor en tegen

Studenten die meer dan een jaar vertraging oplopen tijdens hun studie moesten vanaf september 2012 ruim drieduizend euro aan collegegeld bijbetalen. Dat moest volgens staatssecretaris Zijlstra studenten aansporen om sneller af te studeren. Studenten zelf zagen het als een straf voor het oplopen van studievertraging en beraadden zich via hun bonden op vervolgstappen.

Boete voor langstudeerders

Vanaf het collegejaar 2012-2013 mocht volgens de rechter een langstudeerboete worden opgelegd. De boete was vooral een verdienste van het gedoogkabinet Rutte dat eind 2010 plannen opperde om studenten sneller te laten afstuderen. Als extra pressiemiddel bedacht men een collegegeldverhoging van ruim € 3.000,- voor degenen die meer dan 1 jaar te lang over hun studie zouden doen.

Voor wie gold de langstudeerboete niet?

• in eerste instantie werd alleen voor chronisch zieken een uitzondering gemaakt;
• later werd door de rechter bepaald dat ook sommige deeltijdstudenten werden uitgezonderd, namelijk zij die al op 1 februari 2011 waren ingeschreven voor een opleiding die meer tijd vergde dan de vergelijkbare voltijdsstudie.

Waarom een langstudeerdersboete?

Ofschoon er aan de uitvoering van de langstudeerdersboete veel gebreken kleefden, was er toch veel te zeggen voor die boete. Binnen de wereld van het hoger onderwijs (universiteiten en hogescholen) is er namelijk maar een uiterst klein percentage studenten dat zijn opleiding binnen de daarvoor gestelde tijd plus één jaar afrondt.

Die uitkomst, ook wel eens aangeduid als “studie-rendement” is een belangrijke indicator voor de kwaliteit en de doelmatigheid van het onderwijs.

Wat zijn de oorzaken van een uitlopende studieduur?

Vele jaren lang werd de studietijd als een ongelimiteerd iets beschouwd, waarbij afstuderen binnen de reguliere studieduur was voorbehouden aan bollebozen die hun studentenkamer niet uitkwamen. Dat daarentegen het overgrote deel van de studenten in Nederland veel te lang over zijn studie doet heeft meerdere oorzaken:

• verkeerde studiekeuzes;
• een ontoereikend studieaanbod;
• een te vrijblijvende opstelling;
• te lage motivatie bij de student;
• een veelheid aan nevenactiviteiten: bijbaantjes, verenigingen, bestuurswerk;
• het volgen van extra vakken, tweede en zelfs derde studies.

Men kan zich afvragen of al deze factoren wel automatisch tot een studievertraging moeten leiden. Voor een deel bestaan die belemmeringen immers ook in onze buurlanden, waar men deze uitloop in studieduur echter niet waarneemt.

Welke bezwaren kleefden er aan de langstudeerboete?

Ofschoon het gezien het bovenstaande niet geheel verwonderlijk is dat het kabinet Rutte met een langstudeerboete op de proppen kwam, had de maatregel een zorgvuldiger voorbereiding verdiend:

• het ging al mis door de boete te relateren aan de overige immense bezuinigingen in het hoger onderwijs. Elk jaar moest in dat verband een bedrag van 370 miljoen euro bij elkaar worden gesprokkeld. Voor zover dat niet uit de langstudeerderboete viel te financieren, sloeg men de onderwijsinstellingen zélf daarvoor aan. Een merkwaardige gang van zaken;
• de maatregel hield onvoldoende rekening met deeltijdstudenten: ofschoon hun studie per definitie meer tijd in beslag nam, werd deze categorie in de oorspronkelijke opzet even hard geraakt dan die van de reguliere studenten;
• bovendien voorzag de betrokken wetgeving niet in een passende overgangsregeling. Het is immers niet erg elegant om de spelregels tijdens de wedstrijd te wijzigen.

Kon men voorkomen dat studenten een boete kregen?

Uit navraag bij diverse universiteiten was gebleken dat men geen speciale maatregelen zou treffen om gedupeerde studenten tegemoet te komen. Nú al kende een aantal hogescholen een zogenaamd “zomertraject” waarin men verschillende vakken en herkansingen in de zomer aanbood.

Langstudeerboete teruggedraaid en invoering sociaal leenstelsel

Dat de langstudeerdersboete uiteindelijk toch geen lang leven beschoren was, viel op basis van de politieke verhoudingen na de verkiezingen van september 2012 wel te voorzien. Kort na aanvang van het nieuwe collegejaar in september 2012, de langstudeerdboete was toen net betaald, besloot het beoogde kabinet Rutte /Samsom de maatregel weer terug te draaien.

Voor de beoogde coalitie VVD/PvdA was het een uitdaging om de studiecultuur in Nederland naar een hoger plan te tillen. Daarbij is de keus uiteindelijk gevallen op de invoering van een sociaal leenstelsel, wellicht in een later stadium te koppelen aan een door de instelling vast te stellen collegebedrag bij uitlopen van de studieduur. Het geld dat hierdoor vrijkwam, zou overigens ook nog ingezet kunnen worden om de kwaliteit van het onderwijs te verbeteren.

Langstudeerders raken wel gratis OV-jaarkaart kwijt

Weliswaar is de langstudeerboete door het beoogd kabinet Rutte/Samsom van tafel gehaald, maar zo'n 100.000 studenten die reeds meer dan 5 jaar met hun studie bezig zijn, zullen op 1 januari 2013 hun gratis OV-jaarkaart kwijtraken. Tot die datum is voor gratis reizen met het openbaar vervoer nog een termijn van 7 jaar gesteld, maar vanaf 2013 wordt die termijn met 2 jaar ingekort tot 5 jaar:

• omdat een studie doorgaans 4 jaar in beslag neemt, zullen op het eerste oog alleen studenten die meer dan 1 jaar vertraging hebben, hun OV-jaarkaart kwijtraken;
• maar ook anderen, met een studie die wél netjes op schema ligt, zullen door de maatregel worden getroffen. Wat bijvoorbeeld te denken van een student die als vervolg op een HBO-studie nog een universitaire studie begint, in totaal dus 6 jaar? Ook voor die categorie komt bus en trein in het laatste jaar dus voor eigen rekening;
• en ook studenten die tussentijds van studie switchen, zullen met die omstandigheid te maken krijgen.

Overigens wordt de maatregel door de landelijke studentenvakbond als weinig effectief beschouwd: men jaagt de student op kosten terwijl de besparingen die dat oplevert betrekkelijk gering zijn. Bovendien worden studerenden vooral aan het eind van hun studie met extra reiskosten geconfronteerd, bijvoorbeeld omdat ze op dat moment stage lopen.