Wie beheerst het geld in Europa?

Sinds het uitbreken van de economische crisis in 2008 berichten de media met grote regelmaat over pogingen van de politiek om de chaos te bezweren. Er zijn verschillende partijen die zich op Europees niveau met dit overleg bemoeien. Door de veelheid aan politieke en financiële organisaties is het echter niet altijd even duidelijk wie welke rol speelt bij afspraken over het Europese geld. Wie zijn al die partijen nou eigenlijk en wat proberen ze te bereiken?

Bank voor Internationale Betalingen (BIB)

Het hoofdkantoor van de BIB is gevestigd in Bazel, Zwitserland. De raad van bestuur van de BIB wordt sinds 2010 voorgezeten door Christian Noyer, een Franse econoom. De bank heeft geen president, deze functie is in 2005 opgeheven. De laatste president van de BIB was Nout Wellink, die toen ook president van De Nederlandsche Bank (DNB) was. Het bewind van de BIB wordt bepaald door de aangesloten centrale banken (zo’n 60 banken wereldwijd) en de raad van bestuur. Er is geen rechtstreekse politieke controle.

De BIB is in 1930 opgericht als internationale organisatie met als doel het geld te beheren dat Duitsland na de Eerste Wereldoorlog terug moest betalen aan diverse landen. De statuten gaven de BIB echter ook de taak om financiële samenwerking te bevorderen en als bank voor nationale centrale banken te functioneren. De BIB heeft onder andere richtlijnen vastgesteld voor de hoeveelheid geld die commerciële banken minimaal als eigen vermogen in kas zouden moeten hebben, en probeert het toezicht dat nationale centrale banken op de commerciële banken in hun land hebben te harmoniseren.

Internationaal Monetair Fonds (IMF)

Het IMF heeft hoofdkantoren in Washington, de Verenigde Staten, maar ook Europese kantoren in Parijs en Brussel. De directeur van het IMF wordt door de raad van bestuur gekozen voor een periode van 5 jaar. Sinds 2011 is dit Christine Lagarde, een Franse politica en advocate. De raad van bestuur bestaat uit één bestuurder en één vervangende bestuurder per deelnemend land, meestal zijn dit de minister van Financiën en de voorzitter van de nationale centrale bank.

Het IMF is ontstaan in 1945, als uitkomst van een conferentie van de Verenigde Naties. De deelnemende landen wilden een organisatie optuigen om tot meer economische samenwerking te komen en zo een herhaling van de grote financiële crisis van 1930 te voorkomen. De belangrijkste taak van het IMF is te zorgen voor stabiliteit van het internationale monetaire systeem, zodat landen en burgers wereldwijd zaken met elkaar kunnen doen. Het toezichthoudend mandaat van het IMF werd in 2012 uitgebreid met een onderzoeksprogramma dat macro-economische ontwikkelingen bijhoudt en vroegtijdig risico’s kan signaleren.

Eurogroep

De Eurogroep is een informeel orgaan van de Europese Raad. Het bestaat uit de ministers van Financiën van EU lidstaten die met de euro betalen. De Nederlandse minister van Financiën Jeroen Dijsselbloem is voorzitter van de Eurogroep sinds 2013.

De eerste zitting van de Eurogroep werd gehouden in 1998, op initiatief van Frankrijk dat in aanloop naar de invoering van de euro graag een forum wilde om eurozaken te bespreken. Het doel van de Eurogroep is samenwerking op het gebied van economisch beleid en het bevorderen van de stabiliteit van de euro. De president van de Europese Centrale Bank en de eurocommissaris voor Economische en Monetaire Zaken nemen ook deel aan de vergaderingen van de Eurogroep.

In eerste instantie werd de groep voorgezeten door hetzelfde land als de Europese Raad, maar in 2004 werd besloten om voor een periode van 2 jaar een president te kiezen. Toen in 2008 de crisis begon, organiseerde de Eurogroep een overleg tussen de staatshoofden van alle eurolanden. Dit werd bekend onder de naam Eurotop, en sindsdien is de Eurogroep vaker bijeengekomen om een

Europese Centrale Bank (ECB)

De ECB is gevestigd in Frankfurt am Main, Duitsland. De president van de ECB wordt verkozen door de leden van de Europese Raad uit de eurolanden voor een periode van 8 jaar. Sinds 2011 is dit Mario Draghi, een Italiaanse bankier en econoom.

De ECB is opgericht in 1999 met als wettelijke basis het “Statuut van het Europese systeem van Centrale Banken en van de Europese Centrale Bank” uit 1998. Samen met de nationale centrale banken van de EU lidstaten probeert de ECB de prijzen binnen Europa stabiel te houden en de koopkracht en inflatie te bewaken.

Samen met de centrale banken van lidstaten die met de euro betalen vormt de ECB het Eurosysteem, de monetaire autoriteit van de eurozone. Dit houdt onder ander in dat de ECB het exclusieve recht heeft om geld te drukken binnen de eurozone. Daarnaast heeft de ECB de taak om toezicht te houden op banken in de deelnemende lidstaten.

Europees Stabiliteitsmechanisme (ESM)

Het ESM is een internationale organisatie die gevestigd is in Luxemburg. De directeur van het ESM is Klaus Regling, een Duitse econoom. De eurolanden zijn aandeelhouders van het ESM. Het bewind van het ESM wordt gecontroleerd door de aandeelhouders, de raad van bestuur en de raad van gouverneurs. Ieder euroland benoemt een gouverneur en een plaatsvervangende gouverneur, die op zijn of haar beurt weer een bestuurder en een plaatsvervangende bestuurder aanwijzen. De gouverneur is gewoonlijk de minister van Financiën van het betreffende euroland De president van de ECB en de eurocommissaris voor Economische en Monetaire Zaken mogen ook ieder een waarnemer aanstellen.

Het ESM is geïnstalleerd in 2012, volgend op de beslissing van de Europese Raad in 2010 om een Europees noodfonds op te richten. Het ESM kan indien nodig financiële steun verlenen aan de eurolanden, in de vorm van leningen aan regeringen, het opkopen van staatsschulden of (als laatste redmiddel) het verstrekken van kapitaal aan banken.