Negatieve spaarrente: hoe zit het en is het mogelijk?

Sinds 2012 daalt de rente op spaarrekeningen en sinds 2015 is de rente gezakt onder de 1%. Anno 2017 is de 0% bij de eerste bank bereikt: Triodos verlaagt de spaarrente per 3 april 2017 naar 0,0%. Waarom is de rente zo laag? Hoe groot is de kans dat de rente op particuliere spaarrekeningen negatief wordt? Als dat gebeurt, dan zouden spaarders een vergoeding aan de banken moeten betalen voor het bewaren van hun geld. Een negatieve spaarrente is nog nooit in de geschiedenis voorgekomen. Wat betekent een negatieve rente voor particuliere spaarders? Gaan mensen hun spaargeld dan massaal opnemen en thuis bewaren?

• Het principe van sparen, wat is er veranderd?
• De geschiedenis van negatieve spaarrente
• Is een negatieve spaarrente mogelijk?
• Wat doen spaarders bij een negatieve spaarrente?

Het principe van sparen, wat is er veranderd?

Het idee achter sparen is al eeuwenlang hetzelfde. Een spaarder stalt zijn geld bij een bank en krijgt hier in ruil een vergoeding voor. Die vergoeding betalen banken, omdat zij dat geld zelf weer kunnen uitlenen tegen een hogere rente. Dat systeem werkt zolang er vraag is naar geld. Anno 2016 is er veel meer geld beschikbaar dan bedrijven nodig hebben om te investeren. De Europese Centrale Bank (ECB) heeft daarom de rente telkens naar beneden bijgesteld, in de hoop dat dit bedrijven en particulieren zou verleiden om hun geld uit te gaan geven. Tegelijkertijd is het de bedoeling dat de inflatie hierdoor gaat stijgen. Beide gebeurt nauwelijks.

Hoe is het overschot aan geld ontstaan?

Toen de economische crisis uitbrak in 2008 durfden banken elkaar steeds minder geld uit te lenen. De ECB nam dit toen over en ging extra leningen verstrekken aan banken. Hierdoor is er een liquiditeitsoverschot ontstaan: er is nu veel meer geld beschikbaar dan dat er behoefte is aan leningen.

Europese Centrale Bank: negatieve rente

Op 5 juni 2014 besloot de ECB de depositorente te verlagen naar -0,1%. Dit is de rente die de ECB aan banken vergoedt voor tegoeden die bij de ECB ondergebracht worden. Vanaf dat moment moesten banken dus gaan betalen voor het stallen van hun geld bij de ECB. De depositorente van de ECB is sinds maart 2016 opgelopen tot -0,4%.

Effect op de rente op particuliere spaarrekeningen

Normaal gesproken voeren banken renteverlagingen van de ECB door. Als banken immers minder geld ontvangen op tegoeden bij de ECB, kunnen zij ook minder rente 'doorgeven' aan hun eigen spaarders. De negatieve rente van de ECB hebben banken medio september 2016 nog niet doorgevoerd. Wel nadert de spaarrente het nulpunt.

De geschiedenis van negatieve spaarrente

Een negatieve spaarrente is nog nooit in de geschiedenis voorgekomen, maar het idee werd voor het eerst geopperd aan het eind van de 19e eeuw. De Duitse handelaar, financieel theoreticus en sociaal hervormer Silvio Gesell (1862 - 1930) had een theorie die bekend kwam te staan als Freigeld (vrij geld). Omdat alles in de natuur vergankelijk is, arbeid maar een keer geleverd kan worden, gebouwen vervallen en ijzer gaat roesten, vond Gesell dat dit ook voor geld zou moeten gelden. Geld was bedoeld als ruilmiddel maar niet als spaarmiddel. Het kon volgens Gesell niet de bedoeling zijn dat iemand zijn geld onttrok aan de economie en daar dankzij rente ook nog eens steeds rijker van werd. Geld moest dus 'vrij' gemaakt worden. Een van de methodes die hij hiervoor bedacht was een negatieve spaarrente. In feite een boete op sparen dus, om mensen te stimuleren om hun geld toch vooral in de economie te steken. Het is er nooit van gekomen.

Is een negatieve spaarrente mogelijk?

Volgens De Nederlandsche Bank (DNB) is een negatieve rente op particuliere spaarrekeningen niet uit te sluiten maar vrij onwaarschijnlijk. Dit schrijft DNB onder meer in een persbericht van 19 mei 2016. Toch zijn er banken die het invoeren van een negatieve spaarrente technisch al mogelijk hebben gemaakt. De Rabobank deed dit in 2015 al. Triodosbank is de eerste bank die de spaarrente per april 2017 naar 0,0% verlaagt. Of de spaarrente echt onder nul duikt, hangt in eerste instantie af van eventuele verdere verlagingen van de depositorente door de ECB. Die rente staat sinds maart 2016 stabiel op -0,4%.

Kans op een bankrun

Analisten verwachten dat áls er een negatieve spaarrente komt, deze rente maar heel weinig onder nul zal duiken, omdat anders de kans te groot is dat spaarders hun spaartegoeden gaan opnemen. Dan kan een zogeheten bankrun ontstaan: spaarders halen massaal hun geld van de bank, waardoor de bank in liquiditeitsproblemen komt. Een bank kan dan omvallen. Dit is voor banken (en voor het hele financiële systeem) een dermate groot doemscenario, dat de verwachting is dat banken het niet zo ver laten komen.

Wat doen spaarders bij een negatieve spaarrente?

In april 2016 publiceerde het economenblad ESB een peiling van de Autoriteit Financiële Markten (AFM). Spaarders werd gevraagd wat zij zouden doen bij een negatieve spaarrente. Dit waren de antwoorden:

• Fysiek (thuis) bewaren: 34%
• Beleggen: 20%
• Schulden aflossen: 18%
• Laten staan op de spaarrekening: 12%
• Deposito sparen: 11%
• Uitgeven: 5%

Spaargeld thuis bewaren?

Als daadwerkelijk eenderde van alle spaarders hun geld zou opnemen en thuis onder het matras zou leggen, brengt dat banken in grote problemen. Dat is een belangrijke reden waarom de kans op een negatieve spaarrente klein is. Banken zullen dit risico niet graag willen lopen. Het is nog maar de vraag of spaarders hun spaargeld echt massaal gaan opnemen. Geld thuis bewaren is risicovol en de aanschafprijs van een kluis is waarschijnlijk veel hoger dan de kosten van een spaarrekening met een negatieve rente.