Theoretische beschouwing kostprijsberekening
Kostprijsberekening word vaak bekeken als een noodzakelijk kwaad in een bedrijf, niets is echter minder waar. Een goede kostprijsberekening bied een bron van informatie aan het management, die hierdoor weloverwogen en gefundeerde beslissingen kan nemen.
Inleiding
Om het geheel te verduidelijken is het handig om eerst een aantal theoretische begrippen in verband met kostprijsberekening te bespreken.
In de accountingliteratuur zijn er twee grote groepen te onderscheiden, financial accounting (de financiële verslaggeving) en managerial accounting (verslaggeving voor het management) met elk hun eigen activiteiten.
Financial accounting | Managerial accounting |
Opstellen van de jaarrekening
Analyse van de jaarrekening
Externe controle | Kostprijsberekening
Beleidsaccounting
Budgettering
Interne controle |
Het gedeelte kostprijsberekening en profit calculation liggen dus ogenschijnlijk in het gebied van de managerial accounting.
Een eenvoudige definitie van het begrip kostprijsberekening zou het volgende kunnen zijn:
Hier wordt getracht de kostprijs te berekenen van de producten die men produceert of de diensten die men aanbiedt.
Twee doelstellingen vloeien hieruit voort:
- Een onderneming moet om te blijven bestaan er voor zorgen dat ze haar producten op en rendabele wijze produceert, dus de opbrengsten moeten groter zijn dan de kosten.
- Voor de financiële verslaggeving is het nodig een getrouw beeld te kunnen weergeven over de voorraad (wat immers bezittingen zijn), en de kosten die er zijn gemaakt, hier wordt de link met de financiële accounting gelegd.
Kostprijsberekening kan dus gezien worden als een link tussen de twee groepen, het is evenwel zo dat de financiële accounting het resultaat is dat voortvloeit uit managerial accounting. Dit zorgt voor een duidelijk verschil in het bekend maken van de informatie. De financiële is eerder publieke informatie terwijl de managerial accounting een interne kwestie is. Doordat het ene publieke informatie is, is deze dus onderhevig aan een wettelijke vorm en controle. De andere is daarentegen vrij te bepalen door de firma.
Wat zijn kosten
“Accountants usually define cost as a resource sacrificed or forgone to achieve a specific objective” *
Kosten kunnen dus beschouwd worden als opgeofferde waarden om een bepaald doel te bereiken. Hieruit vloeit voort dat de kostprijs van een product slechts kan berekend worden als alle kosten zijn toegewezen. Om hiervan een overzicht te verkrijgen worden de kosten ingedeeld in groepen (de zgn. kostenplaatsen).
Deze verschillende groepen kunnen ook onderverdeeld worden in verschillende soorten kosten.
Indeling naar de kostensoort
De kosten van materiaal en hulpmiddelen
Deze kosten bestaan uit de aankoopprijs van de producten en de kost om deze in voorraad te houden.
Arbeidskosten
- Deze zijn afhankelijk van de bezoldiging en het type bezoldigingsysteem (stukprijs, uurloon) dat in een bedrijf word gehanteerd.
De kosten van dienstverlening
- Niet enkel fysiek tastbare middelen zijn nodig om iets te produceren, ook diensten zijn noodzakelijk (bv. elektriciteit, gas).
Investering
- Niet enkel de goederen verwerkt in de productie moeten in acht worden genomen, ook de machines nodig om te produceren moeten in aanmerking komen. Weliswaar enkel voor het gedeelte van de slijtage die ontstaat door de productie.
Indeling naar toewijsbaarheid
Directe kosten
- Dit zijn kosten die direct toewijsbaar zijn aan het product of dienst.
Indirecte kosten
- Dit zijn kosten die niet direct toewijsbaar zijn aan een product of dienst (bv. verwarming, licht). Deze kosten zullen verzameld worden op een kostenplaats alvorens aan het product toegewezen te worden.
Indeling naar de output
Variabele kosten
- Deze kosten veranderen met het wijzigen van de productie capaciteit. Er kan een onderscheid gemaakt worden tussen de lineair variabele kosten, degressief variabele kosten en de progressief variabele kosten.
| Lineair variabele kosten zijn kosten die evenredig stijgen naarmate er meer eenheden worden geproduceerd. |
| Degressief variabele kosten zijn kosten die dalen naarmate er meer eenheden worden geproduceerd.[ |
| Progressief variabele kosten zijn kosten die sneller stijgen naarmate er meer eenheden worden geproduceerd. |
Vaste kosten
- Deze kosten blijven constant ongeacht de productie toeneemt of afneemt, bekeken in een bepaald tijdskader. Bij een oneindig groot tijdskader worden op den duur alle kosten variabel, en als men de tijdspanne kort genoeg neemt zijn alle kosten vast. Het is dus belangrijk de tijdskaders nauwkeurig en weloverwogen te bepalen om zo de kosten correct te kunnen classificeren.
Indeling naar tijdsaspect
Werkelijke kosten (ex-post)
- Dit zijn de kosten die het bedrijf werkelijk heeft gemaakt.
Toekomstige kosten (ex-ante)
- Dit zijn kosten die het bedrijf verwacht te gaan maken in verband met de productie van het goed of dienst.
Kostensoort, kostenplaats, kostendrager
Bij de verdeling van de kosten kan er ook nog een onderscheid worden gemaakt naar kostensoort, kostenplaats en kostendrager.
Kostensoort
- Het belangrijkste criterium hier is de vraag waardoor de kosten ontstaan, waar of waarvoor de kosten gemaakt worden is van minder belang. Alle kosten die ontstaan uit het gebruik van een zelfde productiemiddel worden hier gegroepeerd.
De kosten worden hier opgedeeld naar de plaats waar ze ontstaan. Deze verdeling is dus sterk afhankelijk van de structuur van een bedrijf, enkele klassieke kostenplaatsen zijn: productie, marketing, aankoop.
Kostendrager
- Dit is een verdeling die wordt gemaakt naar bestemming, waartoe dienen de kosten.
Doelstellingen van de kostprijsberekening
voor planning en controle
- De kosten worden gebruikt voor de geplande verkoop en productie in een vooraf bepaalde toekomstige periode. Men gaat een inzicht verwerven in de verschillende kostenpakketten bv. wedden, energieverbruik, productieverbruik.
Resultaat en vermogens bepaling
- De kostprijs van een product of dienst is een van de belangrijkste bepalende factoren voor de winst (verkoopprijs - kostprijs = winst). De voorraad, goederen in bewerking, afgewerkt producten hebben ook hun directe impact op de balans (activa in het bedrijf aanwezig).
Kostenbeheersing en efficiëntiebeoordeling
- Hierbij kan men de werkelijkheid toestand toetsen aan het theoretisch opgezet kostenmodel. Er kan worden nagegaan of de verwachte kosten uiteindelijk ook overeenkomen met de werkelijk gemaakte kosten. De efficiëntie van de productie en daaruit afgeleid de gehele onderneming kan hiermee ook gecontroleerd worden.
Hulpmiddel in de besluitvorming
- Door het uiteenhalen van de verschillende kosten, kan er een transparanter beeld worden gevormd van de haalbaarheid van projecten, beslissingen, en de impact hiervan op de kostprijs van het product of dienst. Er kunnen meer gefundeerde extrapolaties en schattingen worden gemaakt.
Het bepalen van de aanbiedingsprijs
- Omdat de totale kostprijs gekend is kan er ook makkelijker een vooropgezette verkoopprijs en de bijbehorende winstmarge worden bepaald.
* HONGREN, FOSTER, DATAR, Cost accounting A managerial emphasis (ninth edition),
Upper Saddle River,Prentice hall, 1997, blz 26