De geschiedenis en de val van Enron

Het boekhoudschandaal rond Enron is één van de grootste financiële schandalen ooit en het bedrijf is symbool geworden voor de hebzucht en zelfverrijking rond de internetzeepbel en de financiële crisis. De stijging van de aandelenkoers leidde tot een enorme groei van het bedrijf, wat uiteindelijk niets waard bleek te zijn. Door een frauduleuze boekhouding werden de enorme schulden en verliezen uit de boeken gehaald om zo toch positieve cijfers te kunnen publiceren. Wat waren de activiteiten van het bedrijf en hoe is de fraude tot stand gekomen?

Het bedrijf

Enron ontstaat in 1985 uit een fusie tussen Internorth in Omaha en Houston Natural Gas in Texas. Internorth en Houston Natural Gas waren aardgasbedrijven en beschikten over 60.000 kilometer pijpleiding in Amerika om gas te distribueren. Enron werd hiermee meteen marktleider op het gebied van aardgasdistributie. Omdat de Amerikaanse overheid in 1998 besloot om de energiemarkt te dereguleren, kregen bedrijven steeds meer vrijheid. De deuren voor Enron werden opengezet. Waar het bedrijf tot die tijd al snel groeide op de energiemarkt, door naast aardgas ook steenkool, water en elektriciteit aan te bieden, ging het bedrijf zich daarna ook richten op anderen diensten.

De grote man achter de fusie was CEO Ken Lay. Onder zijn bewind nam Enron steeds meer bedrijven, waaronder energiecentrales en gasbedrijven, over en richtte het bedrijf zich naast de energievoorziening steeds meer op andere diensten. Zo werd er internet bandbreedte aangeboden en ging het bedrijf als tussenpersoon optreden tussen leveranciers en afnemers van elektriciteit en gas.

Online diensten

De tussenhandel werd door Enron meer en meer via internet uitgevoerd. Enron richtte Enron Online op, een handelsplatform waarbij aanbieders en kopers konden handelen in gas, elektriciteit, metaal, water maar later ook in financiële risicovolle producten als derivaten, swaps en zelfs uitzendtijden op tv. Op het hoogtepunt werd er dagelijks voor 6 miljard aan producten verkocht. Vooral op de risicovolle producten was de marge erg hoog en er werd veel geld verdiend. Door de deregulering was er weinig toezicht en online kon op enorm grote schaal geopereerd worden.

De aandelenkoers

De groei in de activiteiten maakte van Enron een populair bedrijf, ook voor beleggers. Het bedrijf groeide immers snel en de markt voor energieproducten leek stabiel. Het aandeel Enron steeg en daarmee behaalde het bedrijf meer winst, waarmee verdere uitbreidingen en overnames werden gefinancierd. Deze groei zorgde weer voor een verdere stijging van het aandeel.

De stijging van het aandeel werd gebruikt om alle activiteiten mee te financieren. Op basis van de aandelenkoers investeerden beleggers en banken veel geld in het bedrijf, wat gebruikt werd voor nieuwe overnames en nieuwe activiteiten in bestaande en nieuwe landen. Zo werd Enron in korte tijd marktleider in Spanje en Engeland op het gebied van energievoorziening, nadat de overheid in deze landen de energiemarkt gedereguleerd had.

Creatief boekhouden

In 2001 brak er in Californië een energiecrisis uit. Enron verdiende hier grof geld aan omdat ze gespeculeerd hadden op stijgende energieprijzen. Dit kwam echter wel tot stand door fraude, omdat Enron miljoenen dollars betaalde aan elektriciteitscentrales om de toevoer van elektriciteit tijdelijk stop te zetten.

Er werd echter vooral veel schuld gemaakt. Enron liep voor de baten uit door enorme financieringen aan te gaan om zo de uitbreidingen te kunnen financieren. De groei in activiteiten leidde tot tevredenheid van de aandeelhouders, waardoor de aandelenkoers verder steeg.

De man die de daadwerkelijke cijfers verborgen wist te houden was Andrew Fastow. Fastow zette honderden B.V.'s op waar 30 miljard aan schulden in verborgen werd. Vanuit deze B.V.'s gaf hij advies aan Enron, waarbij hij naast zijn loon nog miljoenen dollars extra kreeg toegeschoven.

Het uiteenspatten van de luchtbel

In 2001 kregen diverse instanties argwaan bij de gang van zaken bij Enron. Het zakenblad the Fortune publiceerde een artikel met de naam "is Enron overpriced?" waarbij ze zich afvroegen hoe Enron de gepubliceerde winsten kon realiseren. Ook in de Wall Street Journal werd een artikel gepubliceerd over een aantal B.V.'s die waren opgericht door Andrew Fastow welke gerelateerd waren aan Enron. De artikelen waren een signaal voor verschillende instanties, waaronder de SEC (Securities and Exchange Commission), een toezichthouder op de effectenmarkt. Nadat Enron plotseling minder goede jaarcijfers publiceerde, mede door afschrijving op projecten die niet eerder niet naar voren kwamen, startte de SEC een onderzoek. Uit hun onderzoek kwam naar voren dat Enron diverse vennootschappen had opgericht (vaak met de directeuren en managers als oprichters) waarin de hoge schulden waren ondergebracht. Hierdoor konden beleggers niet zien hoe het bedrijf er daadwerkelijk voor stond. Een maand later publiceert Enron de nieuwe jaarcijfers over de afgelopen vijf jaar waarbij wordt aangegeven dat er in die periode geen grote winst, maar een verlies van meer dan een half miljard dollar is gerealiseerd. De gevolgen zijn groot. Het aandeel Enron keldert van meer dan 80 dollar naar minder dan 1 dollar, waardoor het bedrijf ineens vrijwel niets meer waard was.

Enron bleek niets meer dan een luchtbel te zijn. Het bedrijf had veel meer schulden dan bezittingen en de cashflow was niet voldoende om aan deze schulden tegemoet te komen. Een concurrent van Enron (Dynegy) bood nog aan om het bedrijf voor 9 miljard over te nemen, maar toen de schuldenpositie en de betalingsverplichting van financieringen uiteindelijk nog hoger bleek, zag deze partij af van de overname. In december is faillissement aangevraagd en in januari 2001 is Enron van de beurs gehaald.

De rol van de accountant

In het onderzoek kwam ook naar voren dat de accountant van Enron gretig heeft meegewerkt aan de boekhoudfraude. Arthur Anderson, de huisaccountant van Enron, verdiende maar liefst een miljoen dollar per week om de administratie van Enron te doen. Na de beschuldigingen die uit het onderzoek naar voren kwamen gaf de accountant toe dat er vlak voor de publicatie van de verlieslatende jaarcijfers van Enron diverse documenten handmatig zijn vernietigd. Door de boekhoudfraude werden de bevoegdheden van het bureau afgenomen, waardoor maar liefst 80.000 medewerkers van het accountantsbureau hun baan verloren.

Zelfverrijking van de directie

Enron staat symbool voor de zelfverrijking die in de vrije markt heeft opgetreden. De aandeelwaarde bepaalde de grootte van het bedrijf en de enorme (boekhoudkundige) winsten werden aan de topmannen uitgekeerd. Managers verdienden tonnen per jaar en de directie keerde zichzelf jaarlijks miljoenen uit. Op het hoogtepunt hebben de directieleden hun aandelen verkocht (voordat het aandeel in waarde kelderde) en wisten Andrew Fastow en de bestuurders Kenneth Lay, Jeffrey Skilling en Lou Pai nog tientallen miljoenen binnen te halen door hun aandelenpakket te verkopen, terwijl het bedrijf er slecht voor stond. In totaal hebben de topmannen binnen het bedrijf meer dan een miljard dollar verdiend met het dumpen van de aandelen. Voor het overige personeel kwam de klap wel hard aan. Pensioenregelingen waren vaak in aandelen omgezet. Omdat het aandeel niets meer waard was, zagen werknemers hun pensioenvoorziening in rook opgaan.

De gevolgen voor de top

De topmannen werden hoofdelijk aansprakelijk gesteld voor de fraude binnen het bedrijf. De topmannen Jeffrey Skilling en Andrew Fastow kregen gevangenisstraffen van respectievelijk 24 en 10 jaar. Bestuurder Kenneth Lay overleed aan een hartaanval vlak voordat zijn straf bekend werd gemaakt. Een andere topman, Clifford Baxter, pleegde zelfmoord.