Eurocrisis: Toetreding en de Griekse crisis in de jaren 90

‘De toetreding van Griekenland tot de Eurozone in 2001 had nooit mogen gebeuren’ is een veelgehoord kritiekpunt van verschillende EU-inwoners.Verschillende economen hebben hier een andere mening over: Griekenland kampte met torenhoge schulden aan het begin van de jaren 90, maar heeft op indrukwekkende wijze de financiële situatie gered en liet halverwege de jaren 90 al positieve cijfers zien. Griekenland kende dus al eerder een economische crisis en is hieruit ontsnapt. Hoe is de eerdere crisis in ontstaan?

Inhoudsopgave

• De economische situatie van Griekenland in de jaren 90
• Concurrentievermogen van de Griekse economie
• Enorme kostenposten van de Griekse regering
• Belasting probleem
• Verouderde wetgeving en zwak beleid
• Motivatieprobleem

De economische situatie van Griekenland in de jaren 90

Het jaar 1989: Griekenland kent niet langer een periode van grote economische groei (1,2 % rond de jaren 80), kent hoge inflatie en de regering verkeert in hoge schulden (15,9% van het BBP). Andreos Papandreou heeft met zijn socialistische beleid nog weinig succes geboekt en belooft beterschap. Met het ontbreken van de conservatieve Nea Demokrateia in de regering verschuift het economisch beleid in de richting van restricties en een linkse oriëntatie. Aangezien er door de hoge schulden een vertrouwenscrisis heerst rond 1989, besluit de regering met een structureel hervormingsplan te komen. Het plan loopt vertraging op door de Golf Crisis die in diezelfde periode aanbreekt en daarmee de Griekse economie een extra klap geeft. De economische hervormingen blijken minder radicaal dan eerder gedacht. Oorzaak van de stagnatie van de Griekse economie schuilt voornamelijk in het feit dat de Griekse consument vrijwel niets uitgeeft. Jarenlang werd er een economische groei genoteerd doordat de consument veel uitgaf. De groei in 1989 bestaat voornamelijk uit investeringen vanuit bedrijven (binnen- en buitenland) en voor een slechts een klein gedeelte uit particuliere bestedingen.

Concurrentievermogen van de Griekse economie

Ook blijken de Griekse bedrijven hopeloos verouderd. De Griekse export neemt jaarlijks af en de regering moet dus ook op dit gebied veel hervormingen introduceren om concurrentie met het buitenland aan te gaan. Het valt op dat de Griekse export op het gebied van voedsel stabiel is sinds de jaren 70, maar groei in goederen en dergelijke constant afnemen. Een verklaring hiervoor is dat de Griekse bedrijven de prijzen (voor goederen en diensten) hoog moeten houden door bijvoorbeeld hoge lonen. Doordat er geen belasting geheven wordt op de agrarische sector kunnen de lonen daar wel laag blijven en dit verklaard daar de stabiliteit. Ook is de Griekse export al in de jaren 80 te eenzijdig gebleven. Textiel, kleding, ijzer, staal en aluminium nemen meer dan 75% in van de export. Door de opkomst van verschillende lagenlonen landen staan deze sectoren binnen enkele jaren droog.

Enorme kostenposten van de Griekse regering

Infrastructuur

Op het gebied van infrastructuur loopt Griekenland enorm achter en in plaats van hier aandacht aan te schenken, subsidieert de regering liever particuliere initiatieven (zonder al teveel succes).

Defensie

Door hoge uitgaven aan defensie heeft de regering hoge schulden gekregen. Deze uitgaven werden als noodzakelijk geacht door conflicten met Turkije. Om uitgaven te beperken besloot de regering uitkeringen aan werklozen te verminderen waardoor consumptie eveneens afnam. Het aantal werklozen steeg ook hierdoor en gevolg was dat de zogeheten schaduweconomie in omvang begon te groeien.

Ambtenarenapparaat

Het aantal ambtenaren omstreeks 1989 is erg hoog en de regering wil hier vanaf. Wanneer blijkt dat het ontduiken van belasting alsmaar toeneemt is de kritiek op de ‘inefficiënte’ ambtenaren alleen maar gegroeid. De regering zou inefficiënt met zijn uitgaven omgaan en hier ook weinig mee bereiken.

Pensioenen

Ook de pensioenen bleken een zware kostenpost voor de Griekse regering. Volgens de wet moest het pensioen gebaseerd zijn op de laatste twee jaar dat iemand gewerkt had. Aangezien het in Griekenland de gewoonte was om in de laatste jaren enorme bonussen en salarisverhogingen toe te kennen aan iemand die lang gewerkt heeft, stegen de pensioenen enorm. De regering heeft dit jarenlang toegestaan met verhoogde uitgaven als gevolg.

Onderwijs

Een andere groten kosten sector voor de Griekse regering was het onderwijs. Het onderwijs was in Griekenland geheel gratis, inclusief schoolboeken. Echter, dit heeft de staat jarenlang veel geld gekost waardoor bezuinigd moest worden op onder andere personeel en hierdoor werden laaggeschoolde docenten aangenomen. Gevolg was dat veel ouders hun kroost in de avonden (een Griekse schooldag duurt niet lang) naar bijlesinstituten brachten waar zij voor de tweede keer de leerstof moesten behandelen. Dit betekende niet alleen hoge kosten voor de ouders, maar liet ook zien dat de Griekse regering ontzettend inefficiënt bezig was op het gebied van onderwijs. Hetzelfde gold op het gebied van de zorg. Dit was in principe ook vrij van kosten, maar voor elk extra moest veel geld betaald worden.

Belasting probleem

De belasting is een omstreden kwestie in Griekenland. De percentages op bijvoorbeeld luxegoederen staan met 36% ver boven het Europees gemiddelde, maar op basis van inkomsten valt al snel op te merken dat het verzamelen van de belasting te wensen over laat. Doordat er geen belasting geheven wordt op de agrarische sector, die vrijwel hetzelfde verdienen als iemand in loondienst, loopt de staat enorm veel geld mis (46 % van de economie was agrarisch in 1990). Veel ZZP’ers en eigenaren van een klein bedrijf betalen weinig of geen belasting door het ontbreken van frequente controles.

Verouderde wetgeving en zwak beleid

Door de economische groei in de jaren 70 en halverwege de jaren 80 besloot de Griekse regering weinig aan de wetten uit de jaren 60 en eerder te veranderen. Hierdoor zijn veel wetten ouderwets gebleken aangezien zij van toepassing waren op een agrarische staat. Doordat linkse en rechtse regeringen om en om aan de macht kwamen hielden zij elkaar tegen om deze wetten aan te passen. De politiek schoot zichzelf hier in feite in de voet.

De regering heeft daarnaast jarenlang leningen en subsidies verstrekt aan bedrijven die op geen enkele manier winstgevend zijn gebleken door de jaren heen. Deze bedrijven hebben met de subsidies niet geïnvesteerd in kennis of productie en lopen enorm achter op landen als Spanje en Italië. Als gevolg hiervan ziet de regering vrijwel niets van het geïnvesteerde geld terug.
Doordat de bedrijven steeds minder winst boeken, zou het logisch zijn wanneer zij de lonen zouden verlagen. Dit is echter niet mogelijk omdat de vakbonden in Griekenland veel macht hebben en op kunnen roepen tot massale stakingen. Hierdoor zijn de lonen in feite veel te hoog voor de productie die geleverd wordt. Omdat de bedrijven weinig keuze hebben dan de eisen van de vakbonden in te willigen, hebben zij veel moeite om winstgevendheid te behouden.

Doordat de regering hier extra aan heeft bijgedragen door de lonen voor laagopgeleiden te verhogen, hebben veel bedrijven in de traditionele sectoren (textiel, voedsel et cetera) de vraag naar werknemers teruggeschroefd. Zij zijn op zoek naar goedkope buitenlandse werknemers, die vaak ook nog meer kennis hebben dan de Griekse werknemers. Wat ook hierin meespeelt is dat de Griekse wetgeving bepaalt dat er niet overgewerkt mag worden en er strikte regels staan met betrekking tot parttime werken.

Er blijkt een groeiend tekort aan werknemers met een universitaire (technische) opleiding. Werkgevers zien het nut van deze ‘slimme’ werknemers niet in en verhogen bij deze banen de lonen dan ook niet. Gevolg is dat veel studenten en hoger-opgeleiden richting het buitenland vertrekken.

Motivatieprobleem

Motivatie ontbreekt sinds 1983 bij veel Griekse werknemers die werken bij de overheid: zij krijgen jaarlijks een vast bedrag meer betaald, ongeacht doelstellingen die zij behalen of kwalificaties die zij bezitten. Deze wet werd uitgedragen in 1983 om salarissen te verhogen, maar een ongewenst neven- effect was dat de werknemers weinig motivatie hadden om efficiënt te gaan werken.
Bovenstaande redenen zorgen ervoor dat werkgevers weinig werknemers zoeken en dat de productie terugloopt. Indien er een periode van groei aankomt duurt het een hele tijd voordat werknemers volledig werkzaam en efficiënt in het bedrijf zijn, waardoor dit proces dus de groei afremt.

Wanneer de Griekse regering besluit om belastingen door te voeren, breken rellen uit en komen er verkiezingen.
In april 1990 wint Nea Demokrateia de Griekse verkiezingen en kondigt hervormingen aan.