Psychologische redenen waarom sparen niet lukt (plus tips)

Gefrustreerd roep je uit: Het lukt me niet om te sparen! Je bent niet de enige. Er zijn nog steeds mensen zonder spaarrekening. Er zijn mensen die helemaal niet sparen en anderen zetten slechts zo nu en dan wat weg. Sommige huishoudens hebben wel spaargeld, maar lang niet voldoende volgens de Nibud-normen. Hoe kan het dat sparen zo moeilijk is? Natuurlijk kan dit komen omdat je niet genoeg geld verdient om te kunnen sparen, maar vaak ligt het probleem ergens anders.

Liever nu dan later

Een probleem dat bij sparen een grote rol speelt is dat we liever nu genieten dan later. Daardoor is je loon al snel op aan dingen die nu leuk zijn. Denk bijvoorbeeld aan kleding shoppen, een avondje uit, een spontaan weekendje weg. Dit staat ook wel bekend als de “present bias” (nu bias). Dit is de neiging om dingen die nu zijn meer te waarderen ten koste van onze intenties voor de lange termijn. Het voelt gewoonweg beter om nu een leuke tijd te hebben.

Sommige staten van ‘zijn’, zoals honger of extreme emoties, kunnen de present bias versterken. Ook advertenties kunnen die emoties uitlokken en aanmoedigen tot uitgeven, wat sparen niet gemakkelijker maakt. Dit leidt er allemaal toe dat we liever vandaag een leuke dag hebben dan later plezier van het gespaarde bedrag.

Onze zelfcontrole

Ook onze zelfcontrole speelt een rol. Onze denkbeeldige toekomstige zelf is altijd vol wilskracht en sterk, maar voor onze huidige zelf is zelf controle wel een probleem. Onze huidige zelf staat namelijk bloot aan alle verleidingen die deze wereld biedt. En op een gegeven moment is de wilskracht om al die verleidingen te weerstaan op. Dat is precies de reden waarom je niet aan het einde van de dag en hongerig naar de supermarkt moet gaan: je bent minder weerbaar tegen al die geneugten die voor je liggen.

Beginnen met sparen is moeilijk

Om te kunnen sparen heb je allereerst een spaarrekening nodig. Dit aanvragen kan al een gedoe op zichzelf zijn: je moet online een formulier invullen, je moet gegevens doorsturen of contact opnemen met een klantenservice. Als je dit voor elkaar hebt moet je uitvogelen hoe je online een (automatische) overschrijving kan doen. Dit kan al met al een flinke tijd- en energie-investering zijn - eentje die het niet voor iedereen waard is.

Daarom is het belangrijk om je te beseffen wat de passieve keuze inhoudt. De passieve keuze is doorgaan zoals het nu is. En dat is een stuk makkelijker dan veranderingen aanbrengen in de situatie. Hoe meer we moeten doen om verandering aan te brengen, hoe langer we het uitstellen onder het mom "dat is me het gedoe nu niet waard.".

Verliesaversie

Ben je blij als je een euro vindt? Waarschijnlijk wel. Wat als je twee euro’s vindt, maar je raakt eentje kwijt? Ben je dan nog steeds net zo blij? Waarschijnlijk niet. Je hebt immers een euro verloren. Rationeel is het hetzelfde, maar emotioneel absoluut niet. We vinden verlies vreselijk en we doen van alles om dit te voorkomen.

Wat heeft dit te maken met sparen? Op het moment dat je je loon binnenkrijgt, zie je het totale bedrag staan. Je bedenkt wat je daar allemaal mee kan kopen. Maar als je spaart, kun je minder uitgeven. Daardoor zie je sparen als verlies en stellen we dit liever uit. Zo wordt vandaag morgen en wordt morgen volgende week. Maar dan kunnen we nu alles doen wat we leuk vinden.

We zijn maar half zo goed in budgetteren als we denken

We zijn redelijk goed in het inschatten van terugkerende kosten, zoals de hypotheek/huur, de boodschappen of verzekeringen. Maar waar we niet goed in zijn is het inschatten van ‘speciale gelegenheden’. Zo boeken we een last-minutevakantie naar Tenerife, we gaan uit eten in dat nieuwe restaurant op de hoek of we kopen een nieuwe lamp voor boven de eettafel. Deze kosten inschatten is moeilijk, omdat ze niet standaard terugkomen – elke maand verschilt de frequentie en de hoogte van aankopen. Daardoor hebben we moeite om in te schatten wat we volgende week of maand uitgeven aan die speciale gelegenheden. Vaak leidt dat ertoe dat we ze chronisch onderschatten, zowel in hoe vaak we dit doen als hoeveel dit per keer kost.

Hoe kun je toch leren sparen?

Reduceren van de present bias

Hoe zorg je ervoor dat je niet alleen je huidige zelf kan zien, maar je ook meer verbonden voelt met je toekomstige zelf? Door een foto van je verouderde zelf te zien. Daardoor kun je je meer identificeren: je voelt je meer emotioneel verbonden en verantwoordelijk voor je toekomstige zelf. Als je vanuit je toekomstige zelf nadenkt over wat je graag zou willen doen, is het makkelijker om iets (sparen) te doen op dit moment.

Automatisch sparen

De passieve keuze is doorgaan met de huidige situatie, want verandering kost meer moeite. In onderzoek naar orgaandonatie bleek dat in Duitsland slechts 12% donor was, terwijl in Zwitserland 99% orgaandonor is. Hoe kan dat? Omdat je in Duitsland een kruisje zet ‘ja, ik wil orgaandonor zijn’ en in Zwitserland een kruisje voor ‘nee, ik wil geen orgaandonor zijn’. Omdat het zetten van een kruisje moeite kost, gebeurt het minder met de bovenstaande uitkomsten als gevolg.

Voor sparen is dit hetzelfde. Banken kunnen het mensen gemakkelijker maken een spaarrekening te openen door deze standaard bij een betaalrekening te zetten. Helaas heb je dit als individu niet in de hand.

Wat je wel in de hand hebt, is automatisch sparen. Kies een percentage tussen de 3 en 10% en spaar dat bedrag van je loon automatisch. Dat betekent dat je instelt dat je elke maand dat bedrag spaart, zonder dat je moeite hoeft te doen om dit bedrag manueel over te maken. Daardoor voorkom je dat je er 1) maandelijks aan moet denken en 2) de moeite moet nemen om al deze handelingen te doen.

Minder verliesgevoel door jezelf te betalen

Zie sparen als een manier van je (toekomstige) zelf te betalen. Door het anders te framen zie je sparen niet meer als verlies (ik kan minder uitgeven), maar als winst (in de toekomst kan ik ook nog leuke dingen doen). Met automatisch sparen maak je dit alleen maar gemakkelijker voor jezelf. Het geld is weggeschreven naar een spaarrekening voordat je werkelijk kunt bedenken wat je er allemaal mee kunt doen. Daardoor ervaren we niet of minder dat we iets verliezen, maar voelt het eerder als een winst.

Budget: Spendeerbaar geld is loon min sparen

Om de verliesaversie minimaal te maken, plan je de automatische spaaropdrachten in net nadat je je loon krijgt. Krijg je maandelijks loon, dan zet je een keer per maand geld opzij. Als je wekelijks je loon krijgt, spaar je elke week. Hierdoor wordt budgetteren voor de rest van de maand/week een stuk makkelijker. Je hebt al gespaard, dus hier hoef je niet meer aan te denken. Je bepaalt wat je nodig hebt voor vaste lasten. Alles wat je daarna nog overhoudt is voor leuke dingen.