Goud en geluk in Grimmsprookjes en een economische crisis

Een economische, financiële crisis. Crisissen komen de hele geschiedenis door voor. Over de hele wereld. In verschillende 'gedaanten'. Heeft de sprookjesverzameling van de Duitse gebroeders Grimm ons daarover iets te vertellen? Ja, de Grimmsprookjes lijken de dromen van de gewone man en vrouw te verbeelden. Volkssprookjes verwoorden dromen over geld en geluk van militairen (de 'gewone' man): soldaten die eten, drinken, een dak boven hun hoofd willen, een warme kachel en jas: desnoods tweedehands. Maar ook visioenen over koningskinderen die gouden schatten vinden, elkaar vinden, trouwen, gelukkig en rijk worden. Een crisis die verslagen wordt! Wie droom daar nu niet van? En wat zeggen de Grimms? Niet somberen!

De Grimmsprookjes in tijden van crisis

In de 19e eeuw verzamelden de gebroeders Grimm in Duitsland 200 sprookjes. Hebben deze verhalen over koningen met goudschatten en afgedankte soldaten, ons iets te bieden in een tijd van financiële crisis?

De sprookjesverzameling van Grimm

Voordat ik deze sprookjes in duik, is het goed er wat kanttekeningen bij te maken. Het is een sprookjesverzameling met als wetenschappelijk doel: de vroege Germaanse cultuur ontdekken. Naar onze maatstaven niet zo wetenschappelijk uitgevoerd want verschillende versies van de sprookjes zijn in elkaar geschoven en het slot herschreven als dat de gebroeders Grimm niet beviel. De broers maakten de sprookjes ook geschikt voor de pedagogiek. Daarvoor schrapten ze bijvoorbeeld erotische scènes die ze niet geschikt achtten voor kinderen. De sprookjesverzameling weerspiegelen waarden van de middenklasse van toen. Aldus Joosen in het boek ‘Wit als sneeuw, zwart als inkt’.

Top vijf van bekende volkssprookjes

Maar het is een grote, gevarieerde collectie, al is die door de eeuwen heen versmald tot een top vijf: Roodkapje, Sneeuwwitje, Assepoester, Hans en Grietje en bijvoorbeeld ‘De wolf en de zeven geitjes’. Veel van deze sprookjes hebben voorlopers uit eerdere tijden en andere culturen. De ideeën die ze vertegenwoordigen mogen naar mijn mening wel wat breder opgevat worden dan een weerspiegeling van de normen en waarden van de middenklasse in Duitsland in de 19e eeuw. Ook al zijn sommige sprookjes echt alleen maar grappig, zoals het sprookje van de twaalf luie knechten. De enige inspanning van deze luie knechten is het opscheppen over hun luiheid.

Koningen, koninginnen, prinsen en prinsessen
Het leeuwendeel van de sprookjesverzameling gaat over koninklijke families. Ongeloofwaardig als u ze nu allemaal achter elkaar leest, maar voor ongeletterde mensen die er af en toe een hoorden vast een mooie droom. Vaak gaat het over koningszonen die na allerlei avonturen gelukkig worden: ze trouwen een prinses en erven een koninkrijk. Het enige wat geregeld afbreuk doet aan koninklijk geluk, is een onvervulde kinderwens.

Sprookjes en maatschappelijk onrecht

Sommige sprookjes doorbreken de maatschappelijke ongelijkheid. In ‘De arme molenaarsknecht en het katje’ wil een alleenstaande molenaar een van zijn knechten zijn molen laten erven: de knecht die hem het mooiste paard brengt. Dat blijkt de jongste te zijn die de anderen voor ‘onnozele Hans’ uitmaken. Hij ontmoet in het bos een lapjeskatje. De knecht dient het katje zeven jaar en wordt dan teruggestuurd naar de molenaar. Later arriveert er een koets waar een koningin uitstapt: het katje! Namens Hans schenkt zij de molenaar het mooiste paard. Hans hoeft de molen niet. Hij trouwt de koningin en woont voortaan in een kasteel vol goud en zilver. Geld genoeg voor de rest van hun leven! Ook het omkeren van maatschappelijke ongelijkheid is de verwerkelijking van de droom van de armeren.

Sprookjes en het christelijke geloof

Een aantal verhalen is doordesemd van het christelijke geloof. Neem ‘De sterrendaalders’. Een weesmeisje geeft onderweg, vertrouwend op God, haar enige stukje brood aan een arme. Haar muts, lijfje, rokje en hemdje geeft ze weg aan nog armere kinderen. Gelukkig, want inmiddels naakt, is ze ondertussen in een donker bos aangekomen… Sterren vallen voor haar als echte daalders uit de hemel. Het beeld deed me even denken aan Brunswijk die een tas met 100 dollarbiljetten vanaf een podium uitstortte over het publiek: als hij aan de macht komt, worden alle armen rijk! Een belofte over geld en geluk waar armen en mensen met een minimuminkomen alleen maar van kunnen dromen.

Ontslagen militairen

In ‘De roetzwarte broer van de duivel’ dient een berooide soldaat, bij gebrek aan beter werk, zeven jaar lang de duivel. Hij moet het vuur in de hel opstoken, mag niets aan zijn uiterlijk doen en niet in de ketels kijken. Dat laatste doet hij natuurlijk toch, maar als hij daarin zijn militaire meerderen ziet, stookt hij het vuur extra op! Goud is zijn loon. Als hij als muzikant de wereld in trekt, vindt een koning zijn muziek zo mooi dat hij hem de hand van zijn dochter schenkt. Een gewone, afgedankte, ontslagen militair wordt alsnog gelukkig!

Geluk in de gestalte van huwelijk en rijkdom

Komt geluk in de vorm van huwelijk en goud en geld zomaar op je levenspad? Deels wel: bijzondere personen en tovervoorwerpen spelen een belangrijke rol. Maar deugden als ondernemingszin, moed, trouw, vriendelijkheid, behulpzaamheid en slimheid zijn ook van belang. Over ondeugden zijn de gebroeders Grimm duidelijk: ze worden keihard afgestraft. Volgens de moraal van deze sprookjes sluiten overigens geloof, geluk, deugden en vakmanschap elkaar niet uit.

Conclusie

Hoe je die speciale ontmoetingen en magische voorwerpen of tovervoorwerpen ook in wilt vullen (onverwachte hulp uit niet vermoede hoeken?), voor arm (de ontslagen militair of de molenaarsknecht) en rijk (de koningskinderen) lijkt er volgens de gebroeders Grimm geen reden tot somberen te zijn!

Lees verder

• Sprookjes: Assepoester in Moeder de Gans en bij Dick Bruna
• Perrault, auteur van Sprookjes van Moeder de Gans: biografie
• Dansschoenen in sprookjes van Grimm, Perrault en Andersen
• Laarzen in sprookjes: Klein Duimpje en de Gelaarsde Kat
• Dementie & hersengym: Sprookjesquiz voor dementen met tips!