De verschillende economieën en modellen

Er wordt vaak gesproken over de verschillende economieën in landen, hierbij wordt echter nooit echt duidelijk gezegd wat deze economieën inhouden. Zo zijn er de vrijemarkteconomie, de centraal-geleide economie en de gemengde economie. Ook zijn er verschillende economische modellen. In dit artikel wordt uitgelegd wat deze verschillende economieën inhouden.

Vrijemarkteconomie

Het begrip economische orde houdt de manier waarop de economie in een samenleving is georganiseerd in. In een vrijemarkteconomie is sprake van ondernemingsgewijze productie, wat inhoudt dat het particulier initiatief bepaalt wat er geproduceerd wordt. De productie wordt hierbij geleid door de vraag. Het prijsmechanisme in een vrijemarkteconomie betekent het proces van ondernemers die komen en gaan, net zolang door totdat vraag en aanbod in evenwicht zijn. Volgens Adam Smith is er in deze economie sprake van een onzichtbare hand. Hij geloofde dat er een automatische, natuurlijke orde aanwezig was in de samenleving, waardoor er vanzelf een economisch evenwicht zou ontstaan. Een voorwaarde hierbij is wel dat er sprake is van eerlijke concurrentie, en dus geen monopolieposities. Om deze voorwaarde te waarborgen is kartelvorming, dat houdt in dat bedrijven afspraken met elkaar maken om concurrentie te voorkomen of een bedrijf schakelt concurrenten uit d.m.v. gekoppelde producten(Word van Microsoft).

Voordelen van de vrijemarkteconomie

• Producenten worden gedwongen om kwalitatief goede producten tegen een zo lage prijs aan te bieden.
• Het stimuleert de innovatie. Het zogenaamde ‘gat in de markt’.

Nadelen van de vrijemarkteconomie

• Het kan leiden tot sociale ongelijkheid. Vraag is gedefinieerd als koopkrachtige vraag. Dus niet als de werkelijke vraag, dit houdt ook de sociale ongelijkheid in stand.
• De goedkoopste productiemanier wordt gezocht, dit kan schadelijk zijn voor het milieu.

Centraal geleide economie

Een van de van de grondleggers van de centraal geleide economie is Lenin. De staat moet in deze economie over voldoende productiemiddelen beschikken. Daarom worden kapitaal, fabrieken, winkels en grond genationaliseerd. In deze economie is particulier ondernemerschap niet mogelijk.

Voordelen van de centraal geleide economie

• De maatschappelijke behoeften staan centraal. Hier moet op een voor iedereen betaalbare manier in worden voorzien. Vaak zijn onderwijs en gezondheidszorg gratis.
• Minder sociale ongelijkheid. Vaak kan er efficiënter gebruik worden gemaakt van de productiemiddelen.

Nadelen van de centraal geleide economie

• Er is een economisch calculatieprobleem: om de juiste prijzen vast te stellen moet de overheid beschikken over de juiste volledige informatie. Dat blijkt onmogelijk. Als gevolg krijgen bedrijven streefcijfers opgelegd, waaraan zij niet kunnen voldoen. Dit leidt tot kwaliteitsverlies en gesjoemel met cijfers.
• De productie is erg uniform.
• Er kan een groot verschil tussen theorie en praktijk bestaan. Vaak heeft de overheid de media in handen, zodat er weinig ruimte is voor kritische informatiewinning. Er ontstaat milieuschade.

Gemengde economie

John Maynard Keynes vindt dat de overheid een actievere rol moet spelen, door een anticyclisch beleid te voeren. Als de economie groeit, moet de overheid minder uitgeven. Als de economie stagneert moeten ze juist meer geld uitgeven om de economie te stimuleren. Dit overheidsingrijpen kan zijn door het stellen van grenzen aan concurrentie: vooral bij essentiële goederen en diensten, die iedereen nodig heeft. Bijvoorbeeld het vestigingsbeleid voor huisartsen. Ook kan de overheid ingrijpen door het tegengaan van machtsconcentraties en door het instellen van een minimumprijs. De overheid ziet ook toe op de kwaliteit van de producten en het ontzien van het milieu. Ook worden er strenge eisen aan voedsel gesteld.

Modellen van de gemengde economie

Scandinavisch model

In dit model is de meeste overheidsbemoeienis. Economieën worden gekenmerkt door hoge mate van flexibiliteit op de arbeidsmarkt, gekoppeld aan een goed ontwikkeld socialezekerheidsstelsel. Er is hier wel een relatief hoge collectieve lastendruk.

West-Europees model

In dit model is er een harmonieuze samenwerking tussen de overheid en de sociale partners, zoals vakbonden en werkgeversorganisaties. De collectieve goederen worden meer aan de markt overgelaten, dat zorgt ervoor dat de kosten voor de collectieve sector beperkt blijven.

Angelsaksisch model

De overheid geeft in dit model de voorkeur aan een goed ondernemingsklimaat. De collectieve lastendruk wordt zo laag mogelijk gehouden, er is in het Angelsaksisch model meer een tweedeling tussen de samenleving. Voor mensen aan de onderkant betekent dat vaak: meer en harder werken, minder opleidingskansen voor kinderen en een slechtere gezondheidszorg.

In China is een socialistische markteconomie waarbij de productie aan de markt wordt overgelaten, maar de grond en de productiemiddelen blijven in handen van de staat.