VGBA: Verordening gedrags- en beroepsregels accountants

De VGBA is een 'principle based'-regelgeving, die inhoudt dat de accountant professionele oordeelsvorming toepast bij de evaluatie van vraagstukken waarbij waarden en normen met elkaar conflicteren. De VGBA geeft duidelijkheid over deze waarden, niet alleen aan de accountants zelf, maar ook aan het maatschappelijk verkeer, de toezichthoudende organen en de tuchtorganen. De VGBA is de opvolger van de VGC: Verordening gedragscode en is op 1 januari 2014 in werking getreden.

VGBA

Het uitgangspunt van de VGBA is dat een accountant optreedt in het algemeen belang en daarin zijn verantwoordelijkheid neemt. De VGBA bevat een aantal fundamentele beginselen die voor elke accountant gelden. De VGBA heeft een wettelijke status, wat betekent dat alle accountants die in het register bij het NBA (Nederlandse Beroepsorganisatie van Accountants) ingeschreven zijn de VGBA als handvat moeten hanteren. De invalshoek daarbij is de uitvoering van professionele dienstverlening. Met andere woorden: alle activiteiten waarbij een accountant zijn kennis en vakbekwaamheid aanwendt. Het maakt niet uit of dit in zakelijke of privésfeer plaatsvindt.

Fundamentele beginselen

De fundamentele beginselen zijn professionaliteit, integriteit, objectiviteit, vertrouwelijkheid, vakbekwaamheid en zorgvuldigheid. Hieronder zijn de fundamentele beginselen uitgelegd volgens de VGBA en zijn er ook voorbeelden opgenomen om duidelijkheid te verschaffen.

Professionaliteit

Professionaliteit wordt in de VGBA als volgt omschreven: 'De accountant houdt zich van elk handelen of nalaten waarvan hij weet of behoort te weten dat dit het accountantsberoep in diskrediet brengt of kan brengen.'

Voorts verplicht dit beginsel: 'De accountant die vermoedt dat de organisatie waarbij hij werkzaam is dan wel waaraan hij is verbonden wet- en regelgeving niet naleeft, treft een redelijkerwijs te nemen maatregel.

Het beginsel van professionaliteit bevat zowel zakelijk als privé handelen. Een accountant die in zijn vrije tijd penningmeester is van de voetbalvereniging moet zich ook in deze functie rekenschap geven van dit beginsel. Als de penningmeester dus een vermoeden heeft dat bestuursleden in strijd handelen met bijvoorbeeld de belastingwetgeving of de horecawet heeft hij de verplichting een maatregel te treffen. De accountant zal voor zover nodig nader onderzoek moeten uitvoeren als hij constateert dat wet- en regelgeving niet worden nageleefd. De accountant moet stappen ondernemen om daaraan een einde te maken, inclusief het aandringen op herstel van ontstane fouten.

Integriteit

Integriteit wordt in de VGBA als volgt omschreven: 'De accountant treedt eerlijk en oprecht op.'

Het beginsel van integriteit houdt in dat een accountant eerlijk zaken doet en dat hij de waarheid geen geweld aandoet. Hij ziet er ook toe dat hij niet in verband wordt gebracht met niet-integer handelen van anderen.

Neem een accountant die in zijn functie van controller via een interne memo informatie krijgt die wordt gebruikt voor een belangrijke beslissing. De informatie in het memo is naar zijn oordeel materieel onjuist, onvolledig en misleidend. Hij moet dus een maatregel treffen om het beginsel van integriteit na te leven. Hij kan als maatregel bijvoorbeeld overleg voeren met het bestuur om te zorgen dat de informatie wel juist wordt weergegeven in het memo of hij kan ervoor zorgen dat aan de informatie een mededeling wordt toegevoegd waarin hij de beoogde gebruikers wijst op de onjuiste, onvolledige en misleidende informatie. Als het niet mogelijk is om een van deze maatregelen te treffen, moet hij zich duidelijk zichtbaar van deze informatie distantiëren, bijvoorbeeld door de beoogde gebruikers mondeling hierop te attenderen.

Objectiviteit

Objectiviteit wordt in de VGBA als volgt omschreven: 'De accountant laat zich bij zijn afwegingen niet ongepast beïnvloeden.'

Het fundamentele beginsel van objectiviteit legt het fundament onder de professionele oordeelsvorming van de accountant. De accountant vermijdt iedere situatie die zijn professionele oordeelsvorming op een ongepaste wijze beïnvloedt. Ongepaste beïnvloeding kan bijvoorbeeld ontstaan door een vooroordeel of door belangenverstrengeling. Bijvoorbeeld wanneer een accountant gevraagd wordt om zijn opdrachtgever met deskundig advies bij te staan bij de onderhandelingen over de overneming van een bedrijf en in het verlengde daarvan bij besprekingen met de bankier over een te verstrekken lening ter financiering van de overnamen. Gelet op de eis van objectiviteit is dit een andere situatie dan wanneer de accountant alleen een oordeel vormt over de getrouwheid van een verantwoordingsstuk. Om deze rol objectief uit te voeren moet de accountant ervoor zorgen dat zijn rol bij alle betrokken voldoende duidelijk is. Dit betekent dat de accountant zich moet distantiëren van het voeren van de feitelijke onderhandelingen, maar zuiver alleen deskundig advies verstrekt, wat vooral betekent dat de accountant kennis verstrekt over bijvoorbeeld de branche waarin de over te nemen onderneming functioneert. Verder moet de accountant alert zijn dat hij signaleert dat de opdrachtgever geen misleidende informatie aan bijvoorbeeld de tegenpartij verstrekt.

Vertrouwelijkheid

Vertrouwelijkheid wordt in de VGBA als volgt omschreven: 'De accountant die de beschikking krijgt over gegevens of inlichtingen waarvan hij het vertrouwelijke karakter kent of redelijkerwijs moet vermoeden, is verplicht tot geheimhouding van die gegevens of inlichtingen, behoudens voor zover hij: ....'

Voor een goede uitoefening van zijn werkzaamheden is het nodig dat de accountant de beschikking krijgt over kennis van vertrouwelijke informatie van zijn opdrachtgever of van de betrokken huishouding. Dit heeft twee kanten. Enerzijds zullen deze vertrouwelijke gegevens hem alleen worden verstrekt bij afdoende geheimhouding daarvan. Anderzijds verwacht het maatschappelijk verkeer in bepaalde situaties ook van de accountant dat hij vertrouwelijke informatie bekendmaakt. Duidelijkheid aan het maatschappelijk verkeer over de aard en reikwijdte van de geheimhoudingsplicht en de verplichting om vertrouwelijke informatie bekend te maken, is essentieel in de driehoeksverhouding tussen publiek, opdrachtgever en beroepsbeoefenaar. De VGBA geeft voor deze beide aspecten van het omgaan met vertrouwelijke informatie de kaders aan.

Een accountant die zijn dossier overdraagt aan een collega, bijvoorbeeld omdat hij met pensioen gaat, mag wel zijn opvolgers inzage geven in het dossier. Maar deze accountant mag niet, indien hij vertrouwelijke informatie heeft over de resultatenontwikkeling van een onderneming, op grond daarvan aandelen kopen dan wel anderen daartoe adviseren.

Vakbekwaamheid en zorgvuldigheid

Vakbekwaamheid en zorgvuldigheid wordt in de VGBA als volgt uiteengezet: 'De accountant houdt zijn vakbekwaamheid op het niveau dat is vereist om een professionele dienst op een adequate wijze te kunnen verlenen. Hierbij moet de accountant zorg dragen dat hij de relevante wet- en regelgeving toepast en de professionele dienst nauwgezet, grondig en tijdig uitvoert. Ook zorgt de accountant ervoor dat degene die onder zijn verantwoordelijkheid werkzaamheden uitvoert ten behoeve van een professionele dienst, hiervoor adequaat is toegerust en dat er toereikende begeleiding van, toezicht op en beoordeling van deze werkzaamheden plaatsvindt.'

Het beginsel van vakbekwaamheid en zorgvuldigheid legt het fundament onder de kwaliteit van de werkzaamheden. De uitvoering van een controle-opdracht vereist bijvoorbeeld de naleving van dit beginsel dat de accountant met een professioneel-kritische instelling zijn werkzaamheden uitvoert en zich houdt aan de Nadere voorschriften Controle- en overige standaarden, permanente educatie en de Verordening inzake onafhankelijkheid van accountants bij assurance-opdrachten. Ook moet de accountant de verplichte kwaliteitsbeheersingsmaatregelen in acht nemen, die vanuit het kantoor waaraan hij is verbonden worden bepaald. De accountant mag pas een verklaring afgeven indien zijn vakbekwaamheid en de door hem en zijn team verrichte werkzaamheden daarvoor een deugdelijke grondslag vormen.