Wat is de Worldbank?

‘Onze droom is een wereld zonder armoede!’, dit motto werd in 1995 gelanceerd door de toenmalig president van de Worldbank, James Wolfensohn. Ondanks dit nobele doel van de Worldbank om de armoede in ontwikkelingslanden terug te dringen, is er toch veel kritiek op deze organisatie. Waar gaat deze kritiek over? Wat is de Worldbank precies? En er zijn toch ook wel positieve kanten aan deze organisatie? Een uitgebreide beschrijving vindt u hier.

Inleiding

In het eerste deel van dit artikel zal een algemeen beeld geschetst worden van de Worldbank. In het tweede deel wordt een aantal punten van kritiek op de Worldbank nader toegelicht. Het derde deel behandeld de wijze van besturen (governance) binnen de Worldbank en in de volgende delen worden de positieve respectievelijk negatieve rol van de Worldbank behandeld, met onderbouwing door middel van een aantal praktijkvoorbeelden.

Worldbank

De Worldbank (de International Bank for Reconstruction and Development) is aangesloten bij de Verenigde Naties en heeft als doel, de economische ontwikkeling van haar lidstaten te verbeteren. Men probeert dit te doen door middel van het verstrekken van leningen voor ontwikkelingsdoeleinden. Bij de start van de organisatie in 1944 (operationeel in 1946), was het doel vooral, het mogelijk maken van de wederopbouw van Europa na de Tweede Wereldoorlog. Dit gebeurde in het kader van het Marshallplan. Na 1950 verschoof het werkgebied van de organisatie echter van Europa naar ontwikkelingslanden. De Worldbank werd steeds meer de organisatie die het vandaag de dag is, namelijk een internationale organisatie die ontwikkelingslanden op allerlei manieren ondersteuning biedt om de armoede te bestrijden. De ondersteuning bestaat onder andere uit technische ondersteuning en kennisoverdracht, maar de bank heeft zich door de jaren heen vooral ontwikkeld als financieel instrument dat het gat tussen de rijke Eerste Wereld en de hulpbehoevende Tweede en Derde Wereld probeert te overbruggen. De Worldbank Group bestaat uit vijf onderdelen:

• International Bank for Reconstruction and Development
• International Development Association
• International Finance Corporation
• Multilateral Investment Guarantee Agency
• International Centre for Settlement of Investment Disputes

Een land kan van ieder onderdeel afzonderlijk lid zijn, waardoor de ledenaantallen van de verschillende onderdelen uiteenlopen. Het dagelijks bestuur bestaat uit 24 leden; Duitsland, Frankrijk, Japan, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten hebben allen een eigen afgevaardigde, terwijl de overige 19 bestuursleden ieder een groep landen vertegenwoordigen.

Kritiekpunten

Ondanks de nobele uitgangspunten van de Worldbank, wordt er in toenemende mate kritiek geuit op de organisatie. Hierbij gaat het vooral om de manier waarop de Worldbank haar doelen probeert te verwezenlijken. Zo worden leningen slechts verstrekt aan de regeringen van de lidstaten of aan particuliere ondernemingen met garanties van de betrokken regering en niet aan de locale bevolking zelf. De Worldbank staat op dit gebied voor een groot probleem, want het is ontzettend moeilijk om het geld ook daadwerkelijk op die plaatsen te krijgen waar het het hardst nodig is. Een veel gehoord verwijt jegens de Worldbank is, dat men niet transparant genoeg zou zijn. Aangezien het bij de Worldbankprojecten om zeer grote geldbedragen en om een grote groep belanghebbenden gaat, is het van groot belang dat alle actoren goed inzicht kunnen krijgen in de projecten, waarin de Worldbank investeert. Alle stappen in het proces moeten goed te controleren zijn, zodat het geld niet in verkeerde handen kan vallen en een project meer kans van slagen heeft. Een ander veel gehoord kritiekpunt is dat de Worldbank een ‘one style fits all’-model hanteert. Privatisering wordt namelijk voor alle landen gezien als de manier om de armoede te bestrijden. In veel gevallen pakt dit voor het Westen positief uit, maar de locale bevolking heeft er maar op beperkte schaal baat bij. Verder het is nog maar de vraag of voor alle landen hetzelfde scenario geldt en er wordt daarom gepleit voor landspecifieke oplossingen.

Governance bij Worldbank

Het is van groot belang om door middel van governance een juiste weg naar grotere effectiviteit en legitimiteit te verkrijgen. Het is een vorm van besluitvorming, met als insteek om met verschillende partijen overeenstemming te bereiken omtrent de manier van uitvoeren van toekomstplannen en dergelijke. Openheid, betrokkenheid, verantwoordingsplicht, doeltreffendheid en samenhang staan centraal bij deze manier van sturing. Uit het voorgaande is gebleken dat de Worldbank in de praktijk niet aan al deze centrale ‘eisen’ kan voldoen. De Worldbank is een onderdeel van de Verenigde Naties, maar toch laat de governance binnen deze twee organisaties verschillen zien. Elk onderdeel van de Worldbank Group wordt bestuurd door de lidstaten en het lidmaatschap geeft in principe recht tot meestemmen over de verschillende vraagstukken die het bestuur behandelt. Maar er zijn echter ook stemronden waarbinnen een gewogen stem uitgebracht wordt, deze stem hangt dan samen met de financiële inbreng van de lidstaat binnen de organisatie. De lidstaat met die het meeste geld binnenbrengt, heeft de zwaarst wegende stem. Ontwikkelingslanden hebben geen inbreng en zijn in feite klant bij de bank, waardoor zij niet of nauwelijks mee kunnen beslissen. Het is ook direct de reden dat binnen de Worldbank in de praktijk de G8-landen een meerderheid van stemmen hebben. Op 1 november 2004 hadden de Verenigde Staten 16,4% van de stemmen, Japan 7,9%, Duitsland 4,5% en Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk beiden 4,3% van de stemmen. Dit geeft de Verenigde Staten de macht om alle grote beslissingen te dwarsbomen, omdat voor deze beslissingen minimaal 85% van de stemmen nodig is. Het kan natuurlijk niet zo zijn dat één enkel land zoveel macht heeft binnen een internationale organisatie als de Worldbank. En er wordt dan ook door verschillende partijen gepleit voor een ander stemsysteem, om zo de besluitvorming eerlijker en democratischer te laten verlopen, wat de effectiviteit van de projecten ten goede zal komen.

Programma

De algemene programmamissie van de Worldbank ten aanzien van governance is: Het ondersteunen van projecten die landelijk belangrijk zijn, door het verbeteren van de governance capaciteit van de belangrijkste stakeholders. Dit wordt gedaan door middel van rigoureuze en actie georiënteerde programma’s. De focus ligt hierbij op twee gebieden. De eerste is het effectief gebruiken van de publieke bronnen. Het tweede gebied is het maken en implementeren van regels, reguleringen en beleid van de staat. De programma’s zijn gebaseerd op de belangrijkste oorzaken van armoede en hoe “misgovernance” en corruptie hier direct voor zorgen. Er zijn zeven hoofd programma’s.

• Programma 1 : Nationale en subnationale governance. In dit programma worden de cliënten van de Worldbank in landen met betere governance gemachtigd om transparantie en verantwoordelijkheid te koesteren. De activiteiten die de bank onderneemt zijn onder anderen, governance en corruptie onderzoeken, het mogelijk maken van de capaciteiten om governance op landelijk niveau te monitoren, ontwikkelen en implementeren van anticorruptie programma’s en het financieren van politiek en governance.
• Programma 2: Effectief gebruik van publieke bronnen. Het programma is erop gericht om de publieke sector in landen te verbeteren. De activiteiten die worden ondernomen zijn onder anderen het monitoren en begeleiden van de publieke financiële middelen, actie plannen opzetten voor het verbeteren van de financiële situatie en het leggen van de link tussen armoede in een land en governance door het onderzoeken van verschillenende invalshoeken, zoals verbeterde transparantie, verantwoordelijkheden en verbreden van de participatie.
• Programma 3: Veranderen van juridisch systeem ter bevordering van de governance. Hier gaat het om het opnieuw vormen van een juridisch systeem, in samenwerking met sleutelfiguren uit het rechtssysteem.
• Programma 4: Ontwikkeling van de media en de betrouwbaarheid. De pers is in een goed functionerende maatschappij een sleutelfiguur. De media zorgt voor een goede informatievoorziening voor de burgers om zo de betrouwbaarheid en de transparantie van de regeringen te bevorderen, wat zich weer vertaald in een efficiënter en rechtvaardiger gebruik van bronnen. Activiteiten waar aan gedacht moet worden zijn het traceren van de juridische structuren voor een vrije en functionele media, het creëren van de capaciteit voor media bedrijven om beter en financieel sterker in de markt te komen staan en het trainen van journalisten.
• Programma 5: Parlementaire versterking. Parlementen zijn eigenlijk de brug tussen de uitvoerende instanties en de maatschappij. Ze hebben een kritieke rol in het governance systeem omdat ze de maatschappij een stem geven op nationaal niveau. Het is belangrijk deze stem zo betrouwbaar en transparant mogelijk te laten zijn. Activiteiten die ondernomen worden zijn bijvoorbeeld het geven van regionale workshops om de identificatie en de verspreiding van ‘de beste manier’ en de lessen die al geleerd zijn in andere situaties te bevorderen. .
• Programma 6: Band scheppen tussen private sector-publieke sector voor verbeterde governance. Door deze band sterker te maken creëer je een beter vermogen tot een gezamenlijk plan te komen over de manier van besturen door een bepaalde organisatie of overheid. De activiteiten zijn bijvoorbeeld het mogelijk maken van de capaciteit voor een betere betrouwbaarheid in regelmatig terugkomende beleidsonderwerpen en het helpen bij de transparantie bij bijvoorbeeld infrastructurele concessies.
• Programma 7: Research en development in governance en anti corruptie. Dit programma is een sleutel in alle hiervoor genoemde programma’s ten aanzien van governance. Om optimale resultaten te behalen is het belangrijk altijd onderzoek te blijven doen naar betere manieren om governance te bevorderen.

Positieve rol Worldbank

Om de doelstellingen, die in de verschillende programma’s gegeven zijn, te halen, is het belangrijkste om te beginnen met het ontwikkelen van een betere economische situatie in een land. Veel van deze landen zijn eigenaar van grote olievelden of kolenmijnen, maar hebben niet de capaciteiten om deze in eigen handen te houden of deze zo te besturen dat het land er zelf ook nog iets aan heeft. De Worldbank is vooral in het nieuws ten aanzien van de financiering van deze fossiele brandstofprojecten in ontwikkelingslanden. In deze ontwikkelingslanden is het belangrijk om het beheer van de fossiele bronnen in handen te geven van de mensen in dat land zelf, om zo de economie in een dergelijk land de mogelijkheid te bieden verder te ontwikkelen. Omdat de fossiele brandstoffen een zodanig grote rol spelen in de wereldeconomie, is de winning hiervan ook een activiteit waar veel corruptie bij komt kijken. Hierom is het belangrijk dat er instanties zijn, zoals de Worldbank die zorgen voor de capaciteiten om dit tegen te gaan. Het is de eerste stap naar een land waar een transparanter en betrouwbaarder regime gevoerd kan worden. De Worldbank zorgt hierbij voor leningen, fondsen, garanties en technische ondersteuning ten behoeve van de arme landen. Hierdoor wordt het mogelijk voor de landen het beheren en verkopen van de natuurlijke hulpbronnen zelf te doen. Daarnaast kan de Worldbank hier assisteren bij de technische aspecten en daarnaast het land behoeden voor fouten die al eerder gemaakt zijn in andere landen. Een voorbeeld van een positieve rol van de Worldbank is het mijnproject in Polen. De mijnen waren rond 1990 en daarvoor totaal afhankelijk van publieke subsidies. Na 15 jaar van hervormingen in de mijnsector waren er 300.000 mensen opgestapt en meer als 20 mijnen gesloten. De Worldbank heeft samen met de Poolse regering een project opgezet voor herstructurering van de mijnbouw in Polen, om de sector weer gezond te krijgen. Het belangrijkste doel hierbij was het feit dat de armoede en werkeloosheid op minimaal hetzelfde niveau moesten blijven. De mensen die hierdoor niet meer in de sector konden werken moesten hoerdoor niet op straat komen te staan, maar de mogelijkheid krijgen om iets anders te kunnen doen. Uiteindelijk is gebleken dat het project voor het grootste deel een succes is geweest. Veel mensen die uit de sector gesaneerd werden konden direct met pensioen, en een deel van de mensen namen een aanbieding op een sociale zekerheid. De armoede en de werkeloosheid zijn echter niet achteruit gegaan.

Negatieve rol Worldbank

Het ondersteunen van armere landen bij het ontwikkelen van de economie en een betere governance is natuurlijk een heel nobel streven, maar werkt in de praktijk niet zo mooi als het wordt voorgehouden. Vanaf 1990 investeert de Worldbank al in de winning van fossiele brandstoffen in ontwikkelingslanden. Als armoede met deze investeringen minder zou worden, zouden de landen waar deze plaatsvinden er een stuk beter voor moeten staan. Dit blijkt echter niet het geval te zijn. Kijk naar landen als Venezuela, Congo, Nigeria, Indonesië en Rusland. Het zijn allemaal landen waar de Worldbank al jaren grote investeringen doet in de winning van fossiele brandstoffen, maar de situatie in de landen is er niet beter op geworden. Vele hebben nog steeds te kampen met schending van de mensenrechten, grote armoede en burgeroorlogen. Als de projecten voor een betere economische situatie zouden zorgen, zou dit ook terug te zien moeten zijn in het Nationaal product van deze ontwikkelingslanden. Een stijging van het Nationaal product zou leiden tot een grotere welvaart voor de mensen . Dit blijkt echter ook niet zo te zijn. De ontwikkelingslanden die afhankelijk zijn van de winning van fossiele brandstoffen lijken het nog slechter te doen dan de ontwikkelingslanden die hier niet afhankelijk van zijn. Dit wordt bevestigd door de ‘human poverty index’ van de Verenigde Naties, waarop deze landen erg laag scoren. Het geld van deze oliewinning gaat voor een groot deel naar de machtshebbers, een deel van de locale elite en een deel wordt gebruikt voor het uitvechten van conflicten. De burgeroorlogen in bijvoorbeeld Angola en Soedan worden betaald door de winning van olie, en in Tsjaad worden de wapens die gekocht worden bekostigd door de mijnbouw in het land. Als laatste is het heel belangrijk te zien dat deze projecten die gefinancierd worden door de Worldbank heel belastend zijn voor het milieu. Er worden tropische bossen vernietigd, olielekkages leiden tot zware vervuiling en giftige stoffen komen in het drinkwater terecht. Het komt er op neer dat het geld wat de Worldbank investeert in deze projecten voor soms zowat de helft op gaat aan schoonmaak en schoonhoudt activiteiten. Het is zonde dat er zo een groot deel van de investeringen dus eigenlijk verdwijnt in een zwart gat, waar de bevolking van het land helemaal niets aan heeft. De Worldbank investeert niet alleen in de winning van fossiele brandstoffen als kolen, gas en olie, maar er zijn ook veel mijnbouwprojecten die gefinancierd worden. Het meest omstreden zijn wel de goudmijnen, in diverse landen. Een voorbeeld hiervan is de goudmijn in noord Peru, de meest productieve van heel Latijns Amerika. Dit komt mede door de ongelofelijk lage productiekosten van de mijn. Hier wordt cyanide direct op de rotsen gespoten om het goud eruit te halen. Dit brengt een immense verontreiniging in het grondwater met zich mee, wat weer tot gevolg heeft dat het drinkwater van de locale bevolking enorm vervuild raakt. Daarbij wil men van de open pit een meer aanleggen na voltooiing van de mijn. Dit zal vanzelfsprekend een toxisch meer worden, dat het grondwater en het drinkwater nog verder zal aantasten.

Conclusie

De Worldbank is een organisatie die investeringen doet in ontwikkelingslanden, vanuit het oogpunt van economische ontwikkeling, armoede en ongelijkheid bestrijding en de bevordering van governance. Hoewel het oogpunt erg nobel is, laten resultaten van de projecten vaak te wensen over. Veelal hebben de investeringen een positief resultaat voor het Westen, maar zijn de gevolgen voor de locale bevolking niet of nauwelijks positief. Vele landen waar investeringen zijn gedaan hebben nog steeds te maken met schendingen van de mensenrechten, grote armoede en burgeroorlogen. Waar de investeringen moeten zorgen voor een betere economische situatie, blijkt dit nog steeds niet te lukken en de verontreinigingen die veel projecten met zich mee brengen zijn groot. Daarbij komt nog het feit dat vele miljoenen die geïnvesteerd worden in de winning van olie en gas, bijdragen aan een nog groter probleem, het broeikaseffect. De reden voor het falen van zoveel projecten van de Worldbank ligt wellicht bij het feit dat de governance binnen de organisatie niet goed is. Er wordt immers lang niet altijd niet voldaan aan de centrale begrippen die met deze manier van sturing samenhangen, namelijk: openheid, betrokkenheid, verantwoordingsplicht, doeltreffendheid en samenhang. Verder kan één enkel land (de VS) de besluitvorming volledig dwarsbomen, wat ook niet getuigd van good governance.